ضرب المثلهای ایرانی در لحظهای کوتاه، خلاصهای از تجربه نسلها را بازگو میکنند. هر بار که کسی میگوید «از این شاخه به آن شاخه پریدن» یا «دیگ به دیگ میگوید روت سیاه»، در واقع زبان گذشتگان را زنده میسازد و پیوندی میان دیروز و امروز برقرار میکند. در این نوشته قرار است به ۷۰+ ضرب المثل ایرانی بپردازیم، از ضرب المثل های معروف کوتاه با معنی گرفته تا ضرب المثل های خنده دار ایرانی که هنوز هم در گفتگوهای روزمره برق شوخی و ذکاوت را در خود دارند.
در میان این مجموعه، بخشهایی خواهید یافت که شامل ضرب المثل های قدیمی کوتاه و شیرین ترین ضرب المثل های ایرانی هستند تا بتوانید علاوه بر آشنایی با معنا، با بهترین ضرب المثل ها نیز همراه شوید. اگر همیشه برایتان جالب بوده که بدانید یک جمله ساده مثل «کار از محکم کاری عیب نمیکند» چه مفهومی دارد، این مطلب آموزشی از مجموعه مدارس سلام همان متنی است که باید بمانید و تا پایان بخوانید.
ده ضرب المثل با معنی
۱. از کوزه همان برون تراود که در اوست
آدمی ذات و باطنش را در رفتار و گفتارش آشکار میکند.
۲. کار از محکم کاری عیب نمیکند.
دقت و احتیاط بیش از حد ضرری ندارد.
۳. دیگ به دیگ میگوید روت سیاه!
کسی که خودش همان عیب را دارد، دیگری را به همان صفت سرزنش میکند.
۴. مار گزیده از ریسمان سیاه و سفید میترسد.
کسی که از چیزی آسیب دیده، از مشابه آن هم میترسد. به معنای ترس خیلی زیاد از روی تجربه بد است.
۵. نابرده رنج، گنج میسر نمیشود.
بدون تلاش و زحمت، به موفقیت نمیتوان رسید.
۶. از این ستون تا آن ستون فرج است
با صبر و امید، ممکن است اوضاع بهتر شود. حتی کمی تغییر مثبت هم اهمیت دارد.
۷. دشمن دانا بلندت میکند، بر زمینت میزند نادان دوست
دوست ناآگاه گاهی آسیب بیشتری از دشمن وارد میکند.
۸. آن را که حساب پاک است، از محاسبه چه باک است؟
کسی که کار بدی انجام نداده و از خود مطمئن است، چرا باید از قضاوت شدن بترسد؟
۹. با یک گل بهار نمیشود.
یک نشانه یا اتفاق خوب به تنهایی کافی نیست.
۱۰. آب که از سر گذشت، چه یک وجب چه صد وجب
وقتی کار از حد گذشته باشد، تفاوتی ندارد چقدر بیشتر پیش برود.
پیشنهاد مطالعه: معنی ضربالمثل دست بالای دست بسیار است
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیههای مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر میشود!
ده ضرب المثل کوتاه معروف
۱۱. باد آورده را باد میبرد.
چیزی که آسان به دست آید، آسان هم از دست میرود.
۱۲. چاهکن همیشه ته چاه است.
کسی که برای دیگران نقشه میکشد، خودش گرفتار آن میشود.
۱۳. یک دست صدا ندارد.
کارها با همکاری و همیاری نتیجه میدهند.
۱۴. خربزه خوردی، پای لرزش هم بنشین!
مسئولیت کار و تصمیم خودت را بپذیر.
۱۵. چشم حسود کور
حسادت نتیجهای جز نابینایی دل ندارد.
۱۶. هر که بامش بیش، برفش بیشتر
افراد موفق، مسئولیتها و مشکلات بزرگتری دارند.
۱۷. از دل برود هر آن که از دیده برفت
دوری، محبت و یادآوری را کمرنگ میکند.
۱۸. دیگران کاشتند و ما خوردیم
قدردانی از زحمت نسلهای پیشین است.
۱۹. زبان سرخ سر سبز میدهد بر باد
حرف نابجا میتواند برای انسان دردسرساز شود.
۲۰. از ماست که برماست
وقتی اتفاق بدی برایمان میافتد، اغلب نتیجه کارهای نزدیکان یا خودمان است.
ده ضرب المثل های قدیمی کوتاه با معنی
۲۱. چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است.
کمک باید اول از نزدیکان و اهل خانه شروع شود.
۲۲. جلوی ضرر را از هر جا بگیری، منفعت است.
هر زمان جلوی اشتباه گرفته شود، سودمند است.
۲۳. کاری کن که نه سیخ بسوزد نه کباب.
به معنای تلاش برای سازش و حفظ هر دو طرف در یک موقعیت دشوار است.
۲۴. کوزهگر از کوزه شکسته آب میخورد.
آدمها گاهی از داشتههای خودشان بهره نمیبرند.
۲۵. مرغ همسایه غاز است.
چیزهای دیگران همیشه در نظر ما بهتر جلوه میکند.
۲۶. با سیلی صورت خود را سرخ نگه داشتن
تلاش برای حفظ ظاهر در حالی که در باطن سختی است.
۲۷. سنگ بزرگ نشانه نزدن است.
قول یا هدفی که بیش از حد بزرگ باشد، معمولاً انجام نمیشود.
۲۸. هر که طاووس خواهد، جور هندوستان کشد.
برای رسیدن به هدف باید سختی راه را پذیرفت.
۲۹. به مرگ گرفته تا به تب راضی کند.
به معنای سخت گرفتن بر کسی است تا فرد مجبور شود شرایط دشوار دیگری را به اجبار قبول کند.
۳۰. خود کرده را تدبیر نیست.
کسی که خود باعث گرفتاریاش شده، چارهای ندارد جز پذیرش آن.
ده ضرب المثل کوتاه و آموزنده
۳۱. باد کاشتی، طوفان درو میکنی.
نتیجه رفتار نادرست، آسیب و پشیمانی خواهد بود.
۳۲. گر صبر کنی، ز غوره حلوا سازی
صبر، کلید رسیدن به نتیجه شیرین و مطلوب است.
۳۳. نرود میخ آهنین در سنگ
با فرد لجباز یا نادان نمیتوان منطقی رفتار کرد.
۳۴. از تو حرکت، از خدا برکت
تلاش انسان زمینهساز موفقیت و لطف الهی است.
۳۵. خشت اول چون نهد معمار کج، تا ثریا میرود دیوار کج
اگر شروع کار اشتباه باشد، پایان آن هم درست نخواهد شد.
۳۶. هر چه کنی به خود کنی
رفتار و تصمیمهای انسان به خودش بازمیگردند.
۳۷. برای کسی تب کن که برایت بمیرد.
نگران کسی باش و به او اهمیت بده که تو هم برای او مهم باشی.
۳۸. به عمل کار برآید، به سخندانی نیست.
ارزش واقعی انسان در عمل اوست نه در حرف زدن.
۳۹. دیگران کاشتند و ما خوردیم، ما بکاریم و دیگران بخورند.
دعوتی به کار، استمرار و مسئولیتپذیری برای نسل آینده است.
۴۰. در دروازه را میتوان بست، در دهان مردم را نه!
به این معنا که نباید نگران حرف مردم بود و آنها همیشه حرفی برای گفتن خواهند داشت.
پیشنهاد مطالعه: معنی ضرب المثل گذر پوست به دباغ خونه میفته
ده ضرب المثل های خنده دار ایرانی
۴۱. خر ما از کرگی دم نداشت!
به معنای بهانهای بامزه برای فرار از اشتباه یا کموکاستی است.
۴۲. کلاغ خواست راه رفتن کبک را یاد بگیرد، راه خودش را هم فراموش کرد!
کسی که تقلید بیجا کند، خودش را هم گم میکند.
۴۳. آب که سر بالا بره، قورباغه ابوعطا میخونه
وقتی اوضاع برعکس و غیرعادی میشود، چیزهای عجیب هم رخ میدهد.
۴۴. آش نخورده و دهن سوخته
کسی که بیگناه است اما متهم میشود.
۴۵. به روباه گفتند شاهدت کیست، گفت از دمم بپرس!
کنایه از اینکه فردی وعده یا ادعایی دروغین دارد و از شواهد غیرقابلباور استفاده میکند.
۴۶. چیزی که عوض دارد، گله ندارد.
اگر در برابر رفتاری مشابه رفتار کنیم، جای اعتراض نیست.
۴۷. از اسب افتادهایم، از اصل نیفتادهایم.
با وجود شکست یا سختی، عزت و اصالت باقی است.
۴۸. آشپز که دوتا شد، آش یا شور میشود یا بینمک!
وقتی چند نفر برای یک کار تصمیم بگیرند، نتیجهاش خوب نخواهد شد.
۴۹. گربه را دم حجله باید کشت!
از همان آغاز باید جلوی خطا یا بینظمی را گرفت.
۵۰. مرغ پخته هم از حرفش خندهاش میگیرد!
وقتی حرفی بسیار بیمنطق یا خندهدار زده شود.
ده ضرب المثل های معروف ایرانی
۵۱. تا گوساله گاو شود، دل صاحبش آب شود.
تا چیزی بخواهد به ثمره بنشیند و نتیجه دهد، زمان بسیار زیاد و صاقتفرسایی خواهد برد.
۵۲. با هر دست بدهی با همان دست پس میگیری.
رفتار انسان بازتاب خودش را دارد.
۵۳. به ماه میگوید تو در نیا، من میآیم!
وقتی کسی خیلی از خودراضی باشد و از خود تعریف کند.
۵۴. چراغی که به خانه رواست، به مسجد حرام است.
اول باید از نزدیکان خود حمایت کرد.
۵۵. خدا گر ز حکمت ببندد دری، ز رحمت گشاید در دیگری
اگر از جایی ناامید شدی، امید از جای دیگر میرسد.
۵۶. جایی رفت که عرب نی انداخت.
به معنای گم شدن چیزی یا دور شدن خیلی زیاد.
۵۷. تا ف را بگویی من تا فرحزاد رفتهام.
وقتی کسی از خود تعریف کند یا بخواهد تجربه و آشنایی عمیقش را نشان دهد.
۵۸. هر چه بکاری همان را درو میکنی
نتیجه اعمال انسان به خودش بازمیگردد.
۵۹. از خر شیطان پیاده شدن
به معنی تمام کردن لج بازی است.
۶۰. دوستی خاله خرسه
مهربانی نادان گاهی زیانبارتر از دشمنی است.
پیشنهاد مطالعه: ضرب المثل بار کج به منزل نمیرسد
ده ضرب المثل کودکانه با معنی
۶۱. کلاغه به خانهاش نرسید.
کسی که در کارش بینظمی دارد و مسیرش را درست نمیداند، به نتیجه نمیرسد.
۶۲. مورچه باری میکشد تا زمستان گرسنه نماند.
تلاش و پسانداز باعث آرامش در زمان سختی است.
۶۳. هر چیزی تازهاش خوب است، الا دوست!
راستی، اعتماد و دوستی را نگه میدارد و داشتن دوستهای قدیمی اهمیت دارد.
۶۴. نان را صبح میدهند.
زود برخاستن و نظم باعث موفقیت است.
۶۵. شتری دیدی، ندیدی!
اهمیت راز نگهداری را یادآور میشود.
۶۶. زبان شیرین، دلها را نرم میکند.
با گفتار آرام و خوش، میتوان دوستی و احترام بهدست آورد.
۶۷. کبکش خروس میخواند.
کسی که خیلی خوشحال و سرزنده است.
۶۸. گربه برای رضای خدا موش نمیگیرد.
هر کسی کاری را برای دیگری با انتظارات و هدفی انجام میدهد.
۶۹. درخت هرچه بارش بیشتر، افتادهتر.
فرد به هر اندازه بهتر باشد، فروتنتر خواهد بود.
۷۰. دانا داند و پرسد، نادان نداند و نپرسد.
افراد از روی دانش زیاد سؤال میپرسند و به این شکل دانششان بیشتر هم میشود، کسی هم که نداند، نمیپرسد و نخواهد دانست.
ضرب المثل با داستان واقعی کوتاه
۷۱. از کوره در رفتن
این ضرب المثل وقتی گفته میشود که کسی ناگهان خشمگین شود و نتواند عصبانیتش را کنترل کند.
۷۲. همین آش و همان کاسه
وقتی تغییری در اوضاع پیش نیامده و همهچیز مثل گذشته است، از این مثل استفاده میشود.
داستان ضرب المثل از کوره در رفتن
در روزگاری دور، در یکی از شهرهای ایران، آهنگری بود که به کار خود عشق میورزید. او سالها کنار شعلههای سرخ و صدای چکشهای پیدرپی، از آهن خام ابزار میساخت و با هر جرقهای که از کوره بیرون میپرید، هنر و صبرش را در دل فلز میریخت. اما شاگرد جوانش، مردی بیقرار و عجول بود. روزی استاد به او سپرد تا دمای کوره را آرام بالا ببرد تا آهن نرم شود و آماده شکل دادن گردد. شاگرد که از انتظار خسته شده بود، ناگهان همه ذغالها را با هم ریخت و آتش را تا آخرین حد روشن کرد.
لحظهای بعد صدایی مهیب برخاست. حرارت یک باره آهن را به تلاطم انداخت و شعلهها با خشم از دهانه کوره بیرون جهیدند. استاد که او را نجات داده بود، گفت: «دیدی؟ وقتی آتش ناگهانی بالا برود، از کوره درمیرود، درست مانند آدمها!» پس هر گاه کسی صبرش را از دست بدهد و بیدرنگ خشمگین شود، میگویند «از کوره در رفت»، یعنی مثل همان آتش که ناگهان زبانه کشید و آرامش را سوزاند.
داستان ضرب المثل همین آش و همان کاسه
در یکی از ولایتهای قدیم، والی بود که مالیات سنگینی از مردم میگرفت و هیچکس را در آسایش نمیگذاشت. مردم از فشار و ستم به ستوه آمده بودند، تا اینکه بزرگان شهر تصمیم گرفتند نامهای شکایتآمیز به پادشاه بنویسند. پادشاه با شنیدن ماجرا خشمگین شد و فرمان داد والی را از ظلم بازدارند و مالیات را به اندازهی معمول کاهش دهند. مدتی گذشت و اوضاع بهتر شد، اما این آرامش پایدار نماند؛ والی بار دیگر همان راه پیشین را در پیش گرفت و دوباره بار مالیات بر دوش مردم سنگینی کرد.
این بار پادشاه خود به شهر آمد تا والی را بازخواست کند. وقتی به قصر او رسید، دستور داد غذایی برای همه حاکمان منطقه آماده کنند. در دیگ بزرگی آشی پختند و پادشاه گفت هر کس باید از همان کاسهای بخورد که والی میخورد. پس از آن، رو به حاضران کرد و گفت: «اگر هر یک از شما مانند او بر مردم ظلم کنید، سرانجامتان هم همین آش و همین کاسه خواهد بود.»
از آن زمان، مردم وقتی از تکرار بیفایده کارها یا بازگشت وضع به حالت قبل سخن میگویند، میگویند «همین آش و همان کاسه است»، یعنی تغییری رخ نداده و نتیجه مثل گذشته است.
سخن پایانی
در نهایت، ضرب المثل های ایرانی جملههای کوتاهی هستند که از گذشته ماندهاند و درونشان تجربه و دانایی زیادی پنهان است. با یاد گرفتن آنها، میتوانیم بهتر حرف بزنیم، رفتار درستتری داشته باشیم و از حرفهای بزرگترها چیزهای زیادی یاد بگیریم.
سؤالات متداول
- ضرب المثل های معروف شامل چه مواردی است؟
از ماست که برماست، گربه برای رضای خدا موش نمیگیرد، هر چه کنی به خود کنی، یک دست صدا ندارد و هر چه عوض دارد، گله ندارد. - کاربرد ضرب المثل کوتاه ایرانی چیست؟
گاهی برای شرح سادهتر و دلنشین موقعیتی به کار میرود و گاهی هدف از آن، یاد دادن مسئلهای به دیگران و کودکان است.
