تا به‌حال دقت کرده‌اید که ما همیشه یا داخل‌ایم یا خارج. مثلا همه ما یا داخل خانه‌ایم یا خارج از آن. این مفاهیم اگرچه ساده‌اند اما حتی خود ما هم گاهی درست نمی‌توانیم تشخیصشان دهیم. به‌عنوان‌مثال، وقتی داخل حیاط نشسته‌ایم، آیا باز هم داخل خانه‌ایم یا نه؟ منظورمان از این مقدمه‌چینی رسیدن به این نتیجه است که آموزش مفاهیم پایه‌ای مانند داخل و خارج را سرسری نگیریم و از روش‌های مختلف برای جاافتادن آنها در ذهن کودکان بهره ببریم. ما در این مقاله قرار است از همین در وارد شویم و از فعالیت‌ها، بازی‌ها و راهکارهای متنوعی برای آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان استفاده کنیم.
تعریف مفهوم داخل و خارج برای کودکان
مفهوم «داخل» به فضای محصور درون یک محیط بسته مانند جعبه و خانه اشاره دارد. در نقطه مقابل، به فضای بیرون یک محیط بسته، «خارج» گفته می‌شود. به‌عنوان‌مثال:
- اگر درون اتاق نشسته باشیم، یعنی «داخل» اتاق هستیم و به‌محض اینکه از اتاق بیرون بزنیم، «خارج» از اتاق حضور داریم.
توجه به این مسئله که داخل و خارج مفاهیمی وابسته به موقعیت‌اند، بسیار مهم است؛ یعنی هرچیزی بسته به موقعیت، داخل چیزی و خارج چیز دیگری‌ست. به‌عنوان‌مثال:
- توپ فوتبال می‌تواند داخل زمین فوتبال و خارج از خانه باشد؛ یا برعکس، داخل خانه و خارج از زمین باشد.
نحوه آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان
اگر شک دارید که آموزش‌ها این ۲ مفهوم را از کجا شروع کنید، طبق مراحل زیر پیش بروید:
- مفهوم داخل و خارج را با کلمات به کودک توضیح دهید.
- مثالی از موقعیت قرارگیری یک شئ در داخل و خارج محیط برایش بزنید.
- در مثالهای مختلف، یک شئ را ابتدا در داخل محیط محصور و سپس خارج از آن به کودک نشان دهید؛ مثلا کتاب داخل کیف و سپس کتاب خارج از کیف.
- بازی و تمرین ترتیب دهید و همراه با لذت و تفریح، مفاهیم داخل و خارج را در ذهن کودک تثبیت کنید.
۴ بازی جذاب برای آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان
بعد از توضیحات ابتدایی درباره مفهوم داخل و خارج به کودکان، حالا نوبت به بازی برای جا انداختن بهتر مطلب در ذهن آنها رسیده است:
دستهبندی اشیاء براساس داخل و خارج
مجموعه‌ای از ابزارها، وسایل، اشیاء و تصاویر را جمع کنید و جلوی کودک قرار دهید. سپس از او بخواهید آنها را براساس اینکه جزو وسایل داخل یا خارج از خانه در ۲ دسته مجزا قرار دهند. مثلا وسایل داخل خانه را در جعبه سمت و وسایل بیرون خانه را در جعبه سمت چپ بیندازند.
مسیر با مانع
با بالش‌ها، صندلی‌ها یا چیزی شبیه آنها، مسیری با مانع درست کنید و پشت هر مانع، یک شئ قرار دهید. کودک باید تشخیص دهد که این اشیاء مربوط به داخل خانه هستند یا نه؟ اگر درست جواب دهند، یک امتیاز مثبت می‌گیرند و اگر اشتباه جواب دهند، یک امتیاز منفی دریافت می‌کنند.
نقشه گنج تو در تو
وسیله‌ای را در چند لایه تو در توی داخلی پنهان و مسیر آن را روی یک برگه کاغذ برای کودک ترسیم کنید. تا حد ممکن وسیله را در لایه تو در توی اتاق‌ها، جعبه‌ها و کمدها قرار دهید؛ مثلا داخل اتاق خواب، داخل کمد دیوار، داخل طبقه سوم، داخل کارتون زردرنگ و داخل جعبه کوچک سیاه‌رنگ. این تمرین، کاربرد مفاهیم داخل و خارج را به‌خوبی به کودک نشان می‌دهد.
تطابق تصاویر براساس داخل و خارج
تصویر اشیاء چند روزنامه یا مجله را که معمولا داخل و خارج یکدیگر قرار می‌گیرند، برش دهید. سپس از کودک بخواهید آنها را براساس تجربیات و مشاهدات قبلی خود، داخل یکدیگر قرار دهد.
تمرین برای آموزش داخل و خارج به کودکان
وقتی کودک به تسلط نسبی بر مفاهیم داخل و خارج دست پیدا کرد، حالا با تمرین‌ها و مثالهای زیر، کمی او را به چالش بکشید:
مثال اول آموزش مفهوم داخل و خارج
در کدام یک از تصاویر زیر، خرگوش داخل کلاه است:
در تصویر بالا، خرگوش در ۳ موقعیت مختلف قرار دارد: در تصویر سمت راستی روی کلاه نشسته است. در تصویر میانی داخل کلاه قرار دارد و در تصویر سمت چپی خارج از کلاه است. پس پاسخ درست خرگوش میانی‌ست که او را داخل کلاه می‌بینیم.
مثال دوم آموزش مفهوم داخل و خارج
در تصویر زیر، موقعیت مهره‌ها را نسبت به ظرف مشخص کنید:
همان‌طور که در تصویر مشخص است، مهره‌های رنگی در درون ظرف شیشه‌ای قرار دارند.
مثال سوم برای آموزش مفهوم داخل و خارج
چه چیزهایی داخل آکواریوم هستند؟
اگر با دقت به تصویر بالا نگاه کنیم، یک ماهی و ۲ گیاه درون آکواریوم قرار دارد و یک ماهی و ۲ صدف در بیرون از آکواریم دیده می‌شود. ما فقط با موجودات داخل آکواریوم کار داریم، پس جواب سوال بالا، ماهی و گیاهان اطراف آن است.
نکاتی برای آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان
اولین اصل و نکته، شروع از مثالهای ساده و بیان آنها با لحنی صمیمی و دوستانه است. اصلا هم سعی نکنید با لحنی کودکانه حرف بزنید، چون بچه نیستند و می‌فهمند که در حال درآوردن ادای آنها هستید! توجه به چند مسئله دیگر هم مفید است:
استفاده از موقعیتهای روزمره
از مثال‌ها و موقعیتهای پرکاربرد روزمره مانند خانه، یخچال و کمد برای آموزش استفاده کنید. همچنین به‌دلیل علاقه‌مندی کودکان به اسباب‌بازی، وسایلی مانند خانه‌ها و ماشین‌های اسباب‌بازی هم برای آموزش مناسب هستند.
آموزش به کمک داستان‌ها
به‌کمک داستان‌های آموزنده‌ای مانند شنگول و منگول، مفاهیم را در ذهن کودکان جا بیندازید. شما همچنین می‌توانید درباره این مفاهیم و کاربردشان در زندگی کودک نیز با او صحبت کنید؛ مثلا اینکه وقتی مادر خارج از خانه است، کودکان چگونه باید از خودشان در داخل خانه مراقبت کنند.
استفاده از روحیه کنجکاوی کودکان
مهمترین نقطه‌ضعف کودکان پیش‌دبستانی کنجکاوی بیش‌ازاندازه آن‌هاست. شما فقط یک معمای ساده و در حد سن کودک طرح کنید تا او ساعت‌ها برای حل آن به آب و آتش بزند. مثلا می‌توانید با یک جعبه دربسته وارد شوید و به کودک بگویید: «به‌نظرت داخل این جعبه چیه؟ بیا بازش کنیم و ببینیم چیا داخلشه.»
آموزش به کمک تصاویر و عکس‌ها
بچه‌های پیش‌دبستانی به عکس و تصویر علاقه زیادی دارند. پس استفاده از تصویر، ویدیو و خلاصه هرچیزی که اطلاعات دیداری در آن باشد برای آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان مناسب است.
کاربرگ آموزش مفهوم داخل و خارج
کاربرگ‌های استانداردی برای آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان وجود دارد. این کاربرگ‌ها را از بازار تهیه و تمرینات آنها را با کودک کار کنید.
صبر، صبر و صبر
کودکان با سرعت‌های متفاوتی یاد می‌گیرند، اما با تلاش و تمرین، بالاخره همه آنها بر مفاهیم مختلف مسلط می‌شوند. هرگز در آموزش عجله نکنید و هم‌گام با فرزندتان قدم بردارید. شما باید به کودک برای پردازش اطلاعات و به‌اصطلاح هضم آنها زمان بدهید.
سخن پایانی
مهمترین نکته در آموزش کودکان، جذابیت و گرمابخشیدن به فرآیند آموزش است. هرچه یک چیز برای کودکان جالب‌تر باشد، بیشتر به آن دقت می‌کنند و سریع‌تر یادش می‌گیرند. برای آموزش مفاهیم ملموس و پرکاربردی مانند داخل و خارج، در طول روز موقعیتهای زیادی مانند گذاشتن غذا داخل یخچال یا خارج‌کردن لباس‌ها از کمد برایتان پیش می‌آید. همین فعالیت‌های ساده روزمره را با بازی و تمرین ترکیب کنید، کنار فرزندتان خوش بگذرانید و به آموزش مفهوم داخل و خارج به او بپردازید. ما هم چند بازی و تمرین جذاب و جالب برایتان آورده‌ایم که در آموزش بهتر و عمیق‌تر این ۲ مفهوم به شما کمک می‌کنند، پس حتما آنها را با فرزندتان انجام دهید.
سوالات متداول
- مفهوم داخل و خارج را چگونه به کودک آموزش دهیم؟
از تعریف این ۲ مفهوم شروع کنید و سپس یک شئ را هم در موقعیت داخل و هم در موقعیت خارج به کودک نشان دهید. بعد از آنها به سراغ بازی و تمرین بروید و رفتهرفته مثالهای سختتری برای کودک بزنید. - چه بازیهایی برای آموزش مفهوم داخل و خارج مناسب هستند؟
نقشه گنج تو در تو، دستهبندی اشیاء، مسیر با مانع و چسباندن تکههای تصاویر به یکدیگر از بازیهای جذاب برای آموزش مفهوم داخل و خارج به کودکان هستند. - هنگام آموزش مفهوم داخل و خارج به چه نکاتی توجه کنیم؟
جذابسازی آموزش به کمک بازی، کمکگرفتن از موقعیتهای روزمره، خواندن داستان برای کودک و صحبت درباره داخل یا خارجبودن یک وسیله خاص و از همه مهمتر، صبر و همقدمشدن با سطح یادگیری کودک از مهمترین نکات هستند.
