تیم نوتک، مربی بسکتبال، نقل‌قول معروفی دارد: «پشتکار استعداد را شکست می‌دهد وقتی که استعداد به‌سختی تلاش نکند.» نقل‌قول‌های مترادف و متضاد با این مضمون را زیاد شنیده‌ایم، اما کدامیک به جواب نهایی فرمول موفقیت نزدیک‌تر است؟ برخی‌ها آمادگی‌های اولیه‌ای مانند بهره هوشی یا استعداد را کلید موفقیت می‌دانند و برخی‌دیگر بر اهمیت تلاش و تمرین تاکید می‌کنند. به‌نظر شما کدام‌شان مهمتر است: تلاش یا استعداد؟ ما در این مقاله به بررسی همه‌جانبه این مسئله می‌پردازیم. اگر چالش‌های تحصیلی جرقه‌های این سوال را در ذهن‌تان روشن کرده است، پیشنهاد می‌کنیم از آزمون هدایت شغلی تحصیلی هم استفاده کنید.
تلاش مهمتر است یا استعداد: تاثیر نگرش
کارول دوک (Carol Dweck) از محققان روان‌شناسی مثبت‌نگر آمریکایی است. او به‌دلیل معرفی 2نگرش متضاد افراد نسبت به زندگی در میان عموم چهره‌ای شناخته‌شده است: «نگرش یادگیرنده و توسعه‌خواه» در برابر «نگرش ثابت و مشخص». کارول دوک در یکی از تحقیقاتش 400دانش‌آموز دبستانی را از سراسر آمریکا انتخاب و به 2گروه 200تایی تقسیم کرد. هر 2گروه به سوالاتی مشابه درباره آزمون هوش پاسخ دادند، اما بازخوردهای متفاوتی دریافت کردند:
- از آزمودنی‌های گروه اول بهخاطر هوش بالای‌شان تحسین شد: «شما باید خیلی باهوش باشی!»
- از آزمودنی‌های گروه دوم بهخاطر پشتکار بالای‌شان تقدیر شد: «شما حتما تلاش زیادی کردی!»
در ادامه به تمام دانش‌آموزان حق انتخاب داده شد تا از بین 2آزمون زیر یکی را انتخاب کنند:
- آزمونی چالشی که فرصت خوبی برای یادگیری فراهم می‌کرد.
- آزمونی آسان که جواب‌دادن به سوال‌هایش مثل آب‌خوردن بود.
تاثیر نگرش افراد در پاسخ به مسئله تلاش مهمتر است یا استعداد
نتایج جالب‌توجه بود: 67درصد از دانش‌آموزانِ تحسین‌شده بهخاطر هوش بالا، آزمون چالشی را انتخاب کردند؛ درحالی‌که این آمار برای دانش‌آموزان تشویق‌شده بهخاطر پشتکار 92درصد بود! تحقیق کارول دوک درنهایت به این نتیجه رسید: کودکان معرفی‌شده به‌عنوان باهوش، رفته‌رفته دچار «نگرش ثابت» و ترس از شکست در کودکان می‌شوند، زیرا می‌ترسند به ویژگی باهوش بودن‌شان خدشه وارد شود. در نقطه مقابل، کودکان تشویق‌شده بهخاطر پشتکار، همواره آماده رویارویی با چالش‌های بزرگتر هستند.
هدف‌مان از ارائه مطالعه کارول دوک رسیدن به این گزاره بود: «مراقب نگرش‌تان نسبت به مسئله تلاش مهمتر است یا استعداد باشید.» درضمن اگر والد هستید، حتما مراقب روش صحیح جایزه دادن به کودکان باشید تا آن‌ها را در دام خودشیفتگی نیندازید.
نقش استعداد و تلاش در موفقیت
کمتر کسی پیدا میشود که نقش استعداد یا تلاش در موفقیت را کاملا نادیده بگیرد. گفت‌وگوها بیشتر حول اهمیت‌دادن به یکی بر دیگری تمرکز دارند. اما بیایید کاملا بی‌طرفانه و باتوجه به جمع‌بندی نظراتِ محققان این حوزه، نقش استعداد و تلاش را در موفقیت بررسی کنیم:
نقش استعداد در موفقیت: امتیاز خدادادی
استعداد نوعی توانایی یا مهارت ژنتیکی و فطری در زمینهای خاص است. این استعداد ذاتی ارتباط نزدیکی با هوش‌های اختصاصی دارد که در مقاله انواع هوش در کودکان بررسی‌‌شان کرده‌ایم. به‌عنوان مثال، وقتی هوش موسیقایی بالایی داشته باشیم، در زمینه‌های مرتبط با موسیقی مانند آهنگسازی، نوازندگی و خوانندگی خوب عمل می‌کنیم. برخورداری از هوش موسیقایی بالا کمک‌مان می‌کند تا با تلاشِ کمتر، به تبحر بیشتری در حوزه‌های موسیقی برسیم.
مهمترین امتیاز استعداد ذاتی این است که اگر با روش‌هایی مانند استعدادیابی کودکان و نوجوانان شناسایی شود، پیشرفت‌های اولیه را آسان‌تر و طوفانی‌تر می‌کند. در زمینه‌های مختلف تحصیلی، ورزشی، ادبی و موسیقایی، توانایی ژنتیکی مسیر رسیدن به موفقیت را هموار میسازد.
نقش تلاش در موفقیت
«بدون تعهد هرگز شروع نمی‌کنید و بدون استمرار هرگز به پایان نمی‌رسانید.
رو به جلو حرکت کنید، عقب ننشینید، هفت‌بار زمین بخورید، هشت‌بار بلند شوید.
آسانی تهدید بزرگ‌تری از سختی برای پیشرفت است، پس به حرکت ادامه دهید، رشد کنید و یاد بگیرید.»
نقل‌قول بالا از دنزل واشنگتن است و به‌خوبی نقش تلاش و موضوعات مرتبط با آن مانند مهارت های توسعه فردی دانش آموزان در موفقیت را بیان می‌کند. تلاش و پشتکار نقش بسیار قدرتمندی در میانجیگری بین هدف و رسیدن به آن دارد. بدون درنظرگرفتن توانایی ذاتی، سخت‌کوشی شکاف بین استعداد بالقوه و رسیدن به دستاوردهای بالفعل را پر می‌کند؛ یعنی احتمال رسیدن به موفقیت را صرف‌نظر از استعداد فرد افزایش می‌دهد.
چرا تلاش مهم است
به چند دلیل، تلاش نقش برجسته‌ای در فرمول موفقیت دارد:
تلاش و پشتکار خودش یک‌پا استعداد است
همه ما به‌اندازه هم از روحیه تلاشگری و جان‌سختی بهره‌مند نیستیم. برخی‌‌مان بدون هیچ‌گونه تجربه قبلی یا پیش‌زمینه‌ای بیشتر اهل تلاش و کوشش هستیم. درواقع، خودِ تلاش ویژگی‌ای شخصیتی است که با «تیپ شخصیتی وظیفه‌گرایی» رابطه مثبت دارد. باتوجه به تحقیقات، 41درصد صفت وظیفه‌گرایی ژنتیکی است، درحالی که میزان ژنتیکی‌بودن هوش (مهمترین منبع استعداد) 48درصد است. یعنی تلاش تنها 7درصد کمتر از هوش، به ژنتیک وابسته است.
پیشنهاد مطالعه: انواع تیپ شخصیتی کودکان
مسیر موفقیت از تمرین و مداومت می‌گذرد
برای رسیدن به هدف و دستاورد باید تلاش کرد. رسیدن به هر هدفی نیازمند تسلط بر مهارت یا مهارت‌هایی است. برای رسیدن به تسلط بر هر مهارتی، تمرین و تکرار حرف اول‌وآخر را می‌زند. تسلط بر مهارت‌ها به افزایش خودکارآمدی در کودکان و نوجوانان کمک می‌کند و شانس موفقیت را افزایش می‌دهد.
جدای از مداومت، تمرین باید هدفمند باشد
«از اونی نترس که هزارتا کار رو یه بار انجام داده؛ از اونی بترس که یه کار رو هزاربار انجام داده!»
وقتی چندین‌سال در یک زمینه خاص مشغول به کار، تمرین و کسب تجربه هستیم، در آن زمینه تبدیل به متخصص می‌شویم؛ زیرا آگاهانه و هدفمند، برای افزایش مهارت خود در آن زمینه خاص، تلاش کرده‌ایم و مسلما سختی‌های زیادی را پشت سر گذاشته‌ایم. همین مسئله باعث رشد آهستهوپیوسته مهارت‌ها میشود و هدف نهایی یعنی موفقیت را دردسترس‌تر میسازد.
تاثیر تلاش در رسیدن به موفقیت 2برابر است
آنجلا لی داکورث (Angela Duckworth)، روان‌شناس، نویسنده و استاد دانشگاه پنسیلوانیا، رسیدن به موفقیت را این‌گونه فرمول‌بندی می‌کند:
- مهارت= استعداد × تلاش
- موفقیت (دستاورد)= مهارت × تلاش
این دو فرمول را می‌توان به‌صورت زیر خلاصه کرد:
- موفقیت= استعداد × تلاشِ به‌توان 2
برای رسیدن به مهارت، به استعداد و تلاش و برای دستیابی به موفقیت به مهارت و تلاش نیازمندیم. استعداد شبیه دستگاه تقویتی است که سرعت را افزایش می‌دهد، اما میزان تلاش است که تفاوت‌ها را رقم می‌زند و نتیجه نهایی را میسازد.
پیشنهاد مطالعه: تکنیک پومودورو برای درس خواندن و مطالعه کنکوری
فاکتور استعداد چقدر مهم است
شاید اهمیت تلاش باعث غفلت از اهمیت استعداد شود، پس مراقب باشید. یکبار دیگر به معادله‌های بالا نگاه کنید: اگر یکی از طرفین معادله صفر شود، نتیجه نهایی صفر میشود. مهم نیست چقدر تلاش کنید؛ اگر در زمینهای هیچ استعدادی نداشته باشید، تلاش ضربدر صفر، نتیجه‌اش صفر است.
اهمیت استعداد بیش‌ازهمه در سرعت‌بخشی به فرآیند یادگیری است؛ یعنی هرچه در زمینهای بااستعدادتر باشیم، با سرعت بیشتری بر مهارتهای آن حوزه مسلط می‌شویم. حالا فرض کنید در زمینه مثلا موسیقی هیچ مهارتی نداریم، دراین‌صورت احتمالا سال‌ها تلاش هم باعث تسلط‌مان بر ضرب‌آهنگ‌ها (ریتم‌ها)ی مختلف نمی‌شود. پس مهم است که دایره شایستگی‌های‌تان را بااستفاده از روش‌های مختلف و خصوصا از طریق تجربه محک بزنید.
بررسی نظریه‌های مختلف در مورد تلاش و استعداد
آنجلا لی داکورث مشهورترین نظریه‌پرداز و محقق حوزه ارتباط بین تلاش و استعداد است. او می‌گوید:
«من به استعداد باور دارم… اما هرچقدر هم استعداد داشته باشید، برای بالفعل‌کردن آن باید سرسختانه تلاش کنید.»
بیایید نقل‌قول داکورث را از دیدگاه‌های مختلف بشکافیم و ابهاماتش را برطرف کنیم:
نظریهها درباره تلاش
طرفداران تلاش به‌چند دلیل آن را از استعداد مهمتر می‌دانند:
- بدون استعداد شاید، اما بدون تلاش هرگز نمی‌توان موفق شد: با سخت‌کوشی می‌توان کم‌وکاستی‌های استعداد را جبران کند. مثلا اگر دانش‌آموزی در درس ریاضی خوب نباشد، باز هم با تلاش و تمرین و برنامه ریزی درسی خوب میتواند در این درس موفق شود.
- تلاش بیشتر با شانس بیشتر همراه است: افرادی که بیشتر و باکیفیت‌تر کار می‌کنند، احتمال دیده‌شدن‌شان افزایش می‌یابد و با فرصت‌های بیشتری برای پیشرفت و موفقیت روبه‌رو می‌شوند.
- پشتکار و سرسختی باعث غلبه بر چالشها و گذر از موانع رسیدن به موفقیت میشود.
پیشنهاد مطالعه: اولویت بندی و برنامه ریزی با ماتریس آیزنهاور
نظریهها در مورد استعداد
تاثیر استعداد در برخی زمینه‌ها مانند موسیقی و ورزش بیشتر است. طرفداران نقش استعداد معمولا بر این زمینه‌ها تاکید می‌کنند و معتقدند که بدون استعداد تلاش بی‌فایده است. البته حرف‌شان کاملا منطقی است، زیرا موفقیت در هر حوزهای به حداقلی از استعداد در آن زمینه نیاز دارد. هرچقدر که استعدادمان در زمینهای خاص بیشتر باشد، احتمال موفق‌شدن در آن حوزه و به‌ثمررسیدن زحمات و تلاش‌های‌مان بالاتر می‌رود.
تاثیر تلاش بر زندگی
تمرکز بر تلاش باعث افزایش خودکارآمدی در کودکان، نوجوانان و بزرگسالان میشود و تاب‌آوری را افزایش می‌دهد. رسیدن به دستاوردی خاص یا تسلط‌یافتن بر یک مهارت نیازمند مداومت و تلاش متمرکز در طولانی‌مدت است. پشتکار یعنی مواجهه با چالشها و عبور از سد آن‌ها با تمرین، مداومت و جان‌سختی.
با تمرکز بر تلاش زندگی‌مان را به کلافی گره می‌زنیم که در کنترل خودمان است. این مسئله در افزایش تاب آوری کودکان، نوجوانان و بزرگسالان به‌شدت تاثیرگذار است. وقتی چیزی را تحت کنترل بدانیم، با جسارت بیشتری برای مواجهه با سختی‌ها و مشکلاتش قدم برمی‌داریم.
مراقب تله استعداد در برابر تلاش باشید
برخی افراد با تاکید بیش‌ازحد بر تلاش یا استعداد، اهمیت یکی از آن‌ها را بیش‌برآورد می‌کنند و دچار تحریف شناختی می‌شوند. شما مراقب باشید که در تله هیچ‌کدام‌شان گیر نکنید:
پیامدهای اهمیت‌دادن افراطی به استعداد
لوئیس ترمن (Louise Terman) که بیش‌ازهمه بهخاطر بازبینی تست هوش استنفورد بینه چهره‌ای شناخته شده است، مشاهده کرد که هوش دانش‌آموزان، پیش‌بینی‌کننده دقیقی برای موفقیت‌شان نیست. اما چرا؟
مسلما یکی از دلایل آن، احساس غرور است. وقتی به کسی برچسب باهوش زده میشود، او دیگر نیازی به تلاش نمی‌بیند. این افراد معمولا مهارت‌هایی مانند خودمدیریتی برای دانش آموزان را یاد نمی‌گیرند و به‌همین‌دلیل با کوچک‌ترین چالشی عقب می‌نشینند. درواقع بعضی از کودکان بااستعداد، در دام باهوش‌بودن گرفتار و از اهمیت تلاش، تمرین و مداومت در رسیدن به موفقیت غافل می‌شوند.
معایب اهمیت‌دادن بیش‌ازحد به تلاش
برخی‌ها پرمشغلگی و کارِ بی‌وقفه را با تلاش اشتباه می‌گیرند. آن‌ها معمولا تمام وقت‌شان را مشغول کار هستند و برای استراحت، تفریح و تعاملات اجتماعی وقت نمی‌گذارند. فردی که این سبک زندگی را در پیش بگیرد، از 2حالت خارج نیست:
- به‌زودی خسته و از تعقیب اهداف منصرف میشود.
- دچار مشکلات جسمانی و روانی متعدد مانند دیابت، فشار خون، اضطراب و افسردگی میشود.
رابطه تلاش و استعداد در موفقیت
باتوجه به میزان تاثیرگذاری استعداد و تلاش در رسیدن به موفقیت، جمع‌بندی ارتباط آن‌ها به‌صورت زیر است:
استعداد ذاتی با تلاش شکوفا میشود
تکیه بر استعداد محض برای دستیابی به موفقیت کافی نیست. وقتی استعدادمان را کشف و با سخت‌کوشی آن را وَرز می‌دهیم، شکوفا میشود و به بار می‌نشیند.
تلاش تاحدودی کمبودهای استعداد را پوشش می‌دهد
برای افرادی که استعداد خدادادی ویژه‌ای در حوزه‌های مختلف ندارند، تلاش میتواند نقطه‌ضعف‌های‌شان را به‌خوبی پوشش دهد. شاید مثال کریستیانو رونالدو (Cristiano Ronaldo) در این زمینه روشن‌کننده باشد. شخصیت ورزشی رونالدو ترکیبی از استعداد و تلاش است. آقای گل فوتبال جهان اگر صرفا به استعدادش تکیه می‌کرد، احتمالا در حد فوتبالیستی معمولی باقی می‌ماند؛ اما تلاش باعث تبدیل‌شدن او به فوق‌ستاره‌ای ماندگار در دنیای ورزش شد.
گام اول موفقیت، استعدادیابی است
هرکدام از متغیرهای فرمول موفقیت مقدارش صفر یا پایین باشد، بازدهی نهایی را کاهش می‌دهد. بنابراین، استعداد اولین گام برای رسیدن به موفقیت است. وقتی همگام با طبیعت درونی و استعدادهای‌مان پیش برویم، هم لذت بیشتری را تجربه می‌کنیم و هم تلاش‌های‌مان به بار می‌نشیند.
عوامل موثر در موفقیت
ترکیب ثمربخش استعداد و تلاش به 2عامل بستگی دارد:
برقراری تعادل بین تلاش و استعداد
اگر بتوان بین استعداد و تلاش راهی میانه برگزید و از هرکدام به نحو احسن استفاده کرد، مسیر موفقیت هموار میشود. هم باید استعدادها را با روش‌های مختلف و خصوصا تجربه‌گرایی شناخت و هم باید با تلاش، این استعدادها را به مرز شکوفایی رساند.
رشد آهسته و پیوسته مهارت ها
هرچقدر هم بااستعداد باشیم، برای شکوفاسازی استعدادهای‌مان به تمرین، مداومت، صبر و حوصله نیازمندیم. رشد آهستهوپیوسته و توسعه مهارتهای فردی که به زمان و سازگاری با شرایط و مواجهه موثر با چالشها نیازمند است. اگر بدانیم دقیقا چه می‌خواهیم، صبورتر و حساب‌شده‌تر برای رسیدن به آن حرکت می‌کنیم. این نکته را هنگام آموزش صبر به کودکان نیز باید رعایت کرد.
سخن پایانی
اگرچه براساس تحقیقات، زورِ تلاش بر استعداد می‌چربد اما هر دوی آن‌ها در فرمول موفقیت موثرند. منظور اینکه ارزش هیچکدام را نباید دست‌کم گرفت. استعداد قابل شناسایی، تلاش قابل کنترل و راه موفقیت میانه‌روی است. استعداد رسیدن به موفقیت را سرعت می‌بخشد و تلاش منجر به مهارت میشود. مهارت‌ها ماندگارند و تسلط بر هر مهارتی راه را برای پیشرفت‌های بعدی هموار می‌کند. استعداد بدون تلاش تباه میشود و تلاش بدون استعداد هدر می‌رود. تمرکز بر مهارتهای هدف و رشد آهستهوپیوسته است که در نهایت اهمیت دارد و به موفقیت می‌انجامد.
سوالات متداول
- تلاش اهمیت بیشتری دارد یا استعداد؟
باتوجه به نتایج مطالعات متعدد، ظاهرا تلاش در رسیدن به موفقیت عامل مهمتری است. البته بههیچوجه نباید از ارزش هیچکدام از آن دو غافل شد؛ زیرا تمرکز افراطی بر تلاش یا استعداد مانع رسیدن به موفقیت میشود. - نقش تلاش در موفقیت چیست؟
برای رسیدن به موفقیت باید مهارتهای موردنیاز در حوزهای خاص را فراگرفت. هرچقدر هم که در زمینهای بااستعداد باشیم، بدون تمرینوتکرار به مهارتهای آن حوزه مسلط نمیشویم. پس تلاش شرط لازم و ضروری رسیدن به موفقیت است. - استعداد چقدر مهم است؟
استعداد باعث سرعتبخشیدن به فرآیند یادگیری میشود و حل چالشها و موانع طول مسیر را تسهیل میسازد. بهعنوانمثال، فردی که استعداد ریاضی دارد در هنگام مواجهه با سوالات سخت بهتر میتواند به راهحل و جواب برسد (البته اگر تمرین کرده باشد).
