زبان فارسی پر از کلمات متنوع از زبان‌های گوناگون است که همین مسئله باعث پویایی و انعطاف بالای آن شده است. یکی از پویایی‌های زبان فارسی، کلمات همآوا و همنویسه هستند که تعدادشان در زیاد هم هست. ما در این مقاله می‌خواهیم این کلمات را با تاکید بیشتر بر پایه چهارم ابتدایی توضیح دهیم و مثال‌های آن را با هم مرور کنیم.
کلمات هم آوا
این کلمات آواها یا صداهای یکسانی دارند و کاملا شبیه هم تلفظ می‌شوند، اما ۲ تفاوت عمده با یکدیگر دارند:
- شیوه نوشتاری آنها با هم فرق دارد.
- معنای کاملا متفاوتی از یکدیگر دارند.
بهعنوانمثال، کلمات «حیاط» و «حیات»، همآوا هستند، چون آواهای کاملا یکسانی دارند و شبیه هم تلفظ می‌شوند، اما معانی آنها متفاوت است:
- «من و خواهرم در حیاط (محوطه باز خانه) بازی کردیم».
- «همه موجودات زنده دارای حیات (زندگی) هستند».
همان‌طور که می‌بینید، حیاط و حیات هم در نوشتار و هم در معنا از هم متفاوت‌اند. اولی با «ط» و دومی با «ت» نوشته می‌شود و یکی به‌معنای محوطه خانه و دیگری به‌معنای زندگی‌ست.
اولین نفری باشید که از اخبار و اطلاعیه‌های مرتبط با پایه تحصیلیتان باخبر می‌شود!
کلمات هم نویسه
این کلمات نشانه‌های نوشتاری یکسانی دارند و نوشتار آنها شبیه یکدیگر است اما ۲ تفاوت بزرگ با هم دارند:
- در آواهای ـَ، ـِ و ـُ با یکدیگر تفاوت دارند و تلفظشان متفاوت می‌شود.
- معنای آنها با هم فرق دارد.
بهعنوانمثال گِل و گُل در نوشتار شبیه هم‌اند، اما معنا و تلفظ متفاوتی دارند. اولی به‌معنای خاک خیس‌شده و دومی به‌معنای گل درون باغ است و یکی با آوای ـِ و دیگری با آوای ـُ تلفظ می‌شود.
کلمات هم آوا و هم نویسه
این کلمات هم از نظر آوا و هم از نظر نشانه‌های نوشتاری شبیه یکدیگرند و تنها تفاوت آنها با یکدیگر در معنایشان است. بهعنوانمثال، به‌معنای شیر در جمله‌های زیر دقت کنید:
- شیر سلطان جنگل است.
- شیر را باز کرد و دست‌هایش را شست.
شیر در دو جمله بالا کاملا شکل نوشتاری و خوانداری یکسانی دارد، اما در دو معنای کاملا متفاوت آمده است. شیر جمله اول به‌معنای حیوان شیر و شیر دوم به‌معنای شیرآلات لوله‌کشی‌ست.
کلمات هم آوا کلاس چهارم
دانش‌آموزان از پایه دوم با کلمات همآوا و هم‌نویسه‌ای مثل شیر جنگل و شیر خوراکی یا گل درون باغ و گل مسابقات ورزشی آشنا می‌شوند، اما در درس سوم فارسی چهارم دبستان با جزئیات کامل به بررسی این موضوع می‌پردازند. پس بیایید نگاهی به کتاب فارسی چهارم دبستان بیندازیم و کلمات همآوا و همنویسه آن را بررسی کنیم. این کلمات را به‌صورت کلی می‌توان به ۳ دسته زیر تقسیم کرد:
- کلمات همآوا و همنویسه
- کلمات همآوا – غیر همنویسه
- کلمات غیر همآوا – همنویسه
کلمات هم آوا و هم نویسه
همان‌طور که گفتیم، این کلمات هم در تلفظ و هم در نوشتار شبیه یکدیگرند و تنها راه تشخیص آنها، توجه به معنای جمله است. در زیر چند نمونه از کلمات همآوا و همنویسه را با هم مرور می‌کنیم.
| آوا و نویسه کلمه | آوا و نویسه کلمه | معنای کلمه در جمله |
| شیر (حیوان جنگل) | شیر (شیر خوراکی) | ۱. شیر از حیوانات وحشی جنگل است. ۲. مصرف شیر برای سلامت بدن مفید است. |
| سیر (مخالف گرسنه) | سیر (نوعی پیازچه و خوراکی) | من تازه غذا خوردم و سیر هستم. سیر طعم غذا را تند میکند. |
| بار (چیزی که نیاز به حمل و جابهجایی دارد) | بار (دفعه) | باید بار خرید را تا منزل حمل کنم. این بار حتما تمام تلاشم را می‌کنم. |
| گُل (گل درون باغ) | گُل (گل مسابقه ورزشی) | گل محمدی خوش‌بو است. وقتی تیم ایران گل زد، همه خوش‌حال شدیم. |
| کُشتی (ورزش کشتی) | کُشتی (عمل کشتن کسی) | ایران در ورزش کشتی جزو بهترین‌های دنیاست. تو او را عمدا کشتی! |
| گاز (بخار و گاز خانگی) | گاز (به دندان گرفتن) | یادت باشد حتما شیر گاز را ببندی! سگ وحشی نزدیک بود علی را گاز بگیرد. |
| دَر | دَر | حتما پشت سرت در را ببند. من در خانه دوستم هستم. |
| خیر (خوبی) | خیر (جواب نه) | انجام کار خیر به زندگی برکت می‌دهد. مادرم به من گفت: خیر! نمی‌شود بیرون بروی. |
| ریش (زخم) | ریش (موی صورت) | زبانش نیش و ریش (زخم) دارد. باید ریش‌هایم را اصلاح کنم. |
| زهر (شکوفه گل) | زهر (سم) | در آغاز بهار، بوی زهر (شکوفه‌ها) در فضا می‌پیچد. زهر برخی از مارها کشنده است. |
| دوش (دیشب) | دوش (دوش حمام) | ما دوش از مسافرت برگشتیم. من هر روز دوش می‌گیرم. |
| زبان (عضوی از بدن) | زبان (ابزار گفتار) | این چه حرفی‌ست! زبانت را گاز بگیر! او بالاخره به زبان آمد و حرفش را گفت. |
| بادیه (بیابان) | بادیه (کاسه مسی) | زندگی در بادیه سخت و طاقت‌فرساست. آب‌خوردن با بادیه لذت‌بخش است. |
| پیچ (میخ دندانه‌دار) | پیچ (خم و تاب) | با کمک پیچ، کمد را محکم کرد. مسیرهای کوهستانی پر از پیچ و خم‌اند. |
| رسته (گروه به صف‌شده) | رسته (رها شده) | رسته‌های مختلف وارد پادگان شدند. او به سختی از چنگ آنها رسته بود. |
در زبان فارسی کلمات همآوا و همنویسه بسیار بیشتری وجود دارد که شما به‌مرور آنها را می‌خوانید و پیدا می‌کنید.
کلمات همآوا – غیر همنویسه
این کلمات اگرچه تلفظ یکسانی دارند، اما شکل نوشتاری و معنای آنها متفاوت است. در کتاب فارسی چهارم تعداد زیادی از کلمات هم‌آوایِ غیر همنویسه وجود دارد:
| املا و نویسه کلمه | املا و نویسه کلمه | جمله |
| خوار (کوچک و حقیر) | خار (تیزی گل‌ها و گیاهان) | او با این کار خودش را جلوی دیگران خوار (حقیر) کرد. مواظب باش که خار در دستت نرود. |
| حیاط (محوط باز خانه) | حیات (زندگی) | حیاط خانه ما بزرگ است. گیاهان و حیوانات هم مثل انسان‌‌ها دارای حیات هستند. |
| اساس (بنیاد، پایه) | اثاث (لوازم خانه) | من بر اساس حرف او آن کار را کردم. اثاث اضافه خانه را به سمساری فروختیم. |
| خواست (قصد و تقاضا) | خاست (بلندشدن) | او از قاضی خواست که پرونده را دوباره مرور کند. وقتی پدربزرگم وارد شد، من از جا برخاستم. |
| خورد (خوردن خوراکی) | خُرد (کم، ناچیز) | او ابتدا غذایش را خورد و سپس به سراغ کارش رفت. سبزیِ قورمه باید کاملا خُرد شود. |
| سد (مانع) | صد (عدد ۱۰۰) | علی سد راه من شد و نگذاشت جواب او را بدهم. چوپان این روستا صد راس گوسفند دارد. |
| قاضی (داور) | غازی (مبارز، جنگجو) | متهم از قاضی طلب بخشش کرد. جنگ به غازی شجاع نیاز داد. |
| ارز (پول خارجی) | عرض (پهنا، مقابل طول در هندسه) | برای سفرهای خارجی باید ارز تهیه کنیم. عرض مربع ۳ سانتی‌متر است. |
| خویش (اقوام و نزدیکان) | خیش (گاوآهن، ابزار شخم‌زدن) | ما هر سال در نوروز به دیدار خویشان خود می‌رویم. خیش را به گردن گاو ببند تا زمین را شخم بزنیم. |
| نواحی (جمع ناحيه) | نواهی (جمع نهی) | من سفر به نواحی دوردست را دوست دارم. از نزدیک شدن به نواهی دور بمانید. |
| ثری (خاک و زمین نمناک) | سرا (خانه و کاشانه) | قدم زدن در ثری لذت‌بخش است. بچه‌ها در سرای خانه در حال بازی‌اند. |
| عَلَم (پرچم) | اَلَم (درد و رنج) | بعد از فتح کشور، علم به دست بیگانگان افتاد. برای رسیدن به هدف باید رنج و الم مسیر را تحمل کرد. |
| ثواب (پاداش کار خیر) | صواب (درست، صحیح) | هر کاری خیری ثواب و پاداشی نزد خدا دارد. مراقب باشید از راه صواب منحرف نشوید. |
| غریب (ناآشنا) | قریب (نزدیک) | او در این شهر غریب است. قریب (نزدیک) است که علی از راه برسد. |
| آری (بله) | عاری (پاک) | همه در جواب او آری گفتند. علی عاری از صفت دروغ‌گویی‌ست. |
| قضا (اتفاق حتمی) | غذا (خوراکی) | از قضا، او آن روز مریض شده بود. غذای مناسب باعث سلامت بدن می‌شود. |
| حاصد (دروکننده) | حاسد (حسادت‌کننده) | در فصل بهار، حاصد زمین را درو میکند. علی به پیشرفت‌های رضا حسادت میکند. |
| قوس (انحنا، خم) | غوث (فریاد) | انحنا یا قوس آن کمان بیش از حد است. خدایا به فریاد الغوث گرفتاران برس. |
| خان (رئیس، حکمران) | خوان (سفره، مهمانی) | همه با خان آن منطقه با احترام برخورد می‌کردند. خوان کرم او همیشه گسترده است. |
| قالب (شکل) | غالب (چیره) | قالب اکثر میزهای کار به شکل مستطیل است. برای رسیدن به موفقیت باید بر سختی‌های زندگی غالب شویم. |
کلمات غیر هم آوا – هم نویسه
شکل نوشتاری این کلمات کاملا شبیه یکدیگر است، اما تلفظ آنها یکسان نیست. در پایه چهارم و قبل‌تر شما با تعداد زیادی از این کلمات آشنا شده‌اید یا خواهید شد:
| آوا و نویسه کلمه | آوا و نویسه کلمه | جمله |
| کِشتی | کُشتی | مسافرت با کِشتی شیرین و البته خطرناک است. ایران در ورزش کُشتی جزو بهترین‌های دنیاست. |
| گُل | گِل | او به دوستش یک گل هدیه داد. وقتی باران می‌زند، خاک تبدیل به گل می‌شود. |
| کِرِم | کَرَم – کُرُم (عنصری طبیعی) – کِرم | کرم مرطوب‌کننده برای جلوگیری از خشکی دست‌ها مفید است. او با کَرَم و لطف از ما پذیرایی کرد. |
| نِشَسته | نَشُسته | او در گوشه‌ای نشسته بود. هرگز میوه‌ها را نشسته نخورید. |
| دَه | دِه | من هر شب ساعت ده می‌خوابم. مردم آن دِه خیلی خون‌گرم بودند. |
| مَلَک | مِلک – مُلک – مَلِک | مَلَک نام دیگر فرشته است. مَلِک (پادشاه) بر مُلک (سرزمین) فرمان می‌راند. |
| تَنگ | تُنگ | اینجا خیلی فضا تَنگ است.من برای ماهی شب عید یک تُنگ خریدم. |
| شِکَر | شُکر | شِکر شیرین است. شُکر نعمت باعث افزایش آن می‌شود. |
| مَشک | مُشک | مَشک را پر از آب کرد. مُشک بوی خوبی دارد. |
| چَشم | چِشم | من به او گفتم چَشم، حتما انجام می‌دهم. چِشم عضوی حیاتی در بدن است. |
| سَم | سُم | تماس سم با بدن کشنده است. اکثر حیوانات چهارپا سُم دارند. |
| مِهر | مُهر | رفتار معلم با ما پر از مِهر و لطف بود. پای قرارداد رسمی را باید مُهر کرد. |
سخن پایانی
کلمات زیادی در زبان فارسی وجود دارد که آوا یا نویسه یا آوا و نویسه یکسانی دارند. آن‌هایی که فقط آوای یکسانی دارند، کلمات همآوا، آن‌هایی که فقط شکل نوشتاری مشابهی دارند، کلمات همنویسه و آن‌هایی که آوا و نوشتار همسانی دارند، کلمات همآوا و همنویسه هستند. دانش‌آموزان در سال‌های دوم و سوم ابتدایی، کم‌وبیش با کلمات همآوا آشنا می‌شوند، اما در کلاس چهارم بیشتر و دقیق‌تر با این کلمات آشنا می‌شوند. ما تعداد زیادی از کلمات همآوا کلاس چهارم را در این مقاله با هم مرور کردیم. امیدواریم این مقاله در درک بهتر کلمات همآوا و همنویسه برایتان مفید بوده باشد.
سوالات متداول
- کلمات همآوا چه کلماتی هستند؟
به کلماتی که فقط آواهای یکسانی دارند، اما شکل نوشتاری و معنای آنها با یکدیگر متفاوت است، کلمات همآوا میگویند. - کلمات همنویسه چه کلماتی هستند؟
این کلمات شکل نوشتاری کاملا یکسانی دارند، اما با جابهجایی ـَ، ـِ و ـُ، شکل خوانداری آنها تفاوت میکند؛ مانند کَشتی و کُشتی که آواها و معانی متفاوتی دارند. - کلمات همآوا کلاس چهارم چه هستند؟
خواست و خاست، قضا و غذا، خوار و خار، حیات و حیاط و اساس و اثاث از کلمات همآوای کلاس چهارم هستند که در این مقاله تعداد زیادی از آنها را بیان کردهایم.
یک پاسخ
ممنونم از راهنمایی شما ⭐️⭐️⭐️⭐️⭐️