با شادی‌وخنده و دست‌در‌دست پدر و مادر در حال گشت‌وگذار در شهربازی بود که به یک‌باره در شلوغی جمعیت دستش رها شد و برای چند ثانیه احساس سرگشتگی ناشی از گم‌گشتگی به حمله پانیک و وحشت‌زدگی منجر شد. او به‌شدت ترسیده بود و نمی‌دانست به کجا یا چه کسی باید پناه ببرد تا اینکه پدر و مادرش را دید که در حال آمدن به سمت او هستند؛ گل از گلش شکفت و دوباره خنده بر لبانش جاری شد. ناهماهنگی والدین در تربیت کودک هم شبیه رها کردن دست کودک در جاده پر پیچ‌وخم زندگی است. دو تربیتی شدن فرزندان باعث تیره‌وتار شدن زندگی در نظر آنها می‌شود و پیامدهای ناگواری بر سلامت روان‌شان بر جای می‌گذارد. اما دوگانگی در تربیت کودک چیست، چه پیامدهایی به همراه دارد و چگونه باید از بروز آنها پیشگیری کرد؟
منظور از دوگانگی در تربیت کودک چیست؟
وقتی والدین در نحوه پرورش فرزندشان با تعارض مواجه می‌شوند و هر کدام‌شان به راه و روش خود با او رفتار می‌کند، کودک اصطلاحا دچار دوگانگی تربیتی می‌شود. به عبارت دیگر، دریافت پیام‌های متناقض از جانب والدین، پدرومادربزرگ‌ها و معلمان باعث ایجاد سردرگمی و ابهام در ذهن کودک و دو یا چندتربیتی شدن او می‌شود؛ مثلا پدر می‌گوید: «اول درس، بعد بازی.» و مادر می‌گوید: «اول بازی، بعد درس.»
علل دو تربیتی شدن کودک
تعارضات فرزند پروری معمولا به مشکل یا مسئله‌ای خاص و ترجیحات والدین درباره آن مربوط است. این مشکل یا مسئله معمولا ناشی از یکی یا چند تا از موارد زیر است.
قوانین و انتظارات متفاوت والدین
اولین و شایع‌ترین علل دوتربیتی شدن کودک، به نگاه متفاوت والدین نسبت به بایدها و نبایدها برمی‌گردد:
- مادر می‌گوید: «اول تکالیف مدرسه رو انجام بده و بعدش برو تلویزیون ببین» و پدر می‌گوید: «اگه خیلی واسه‌ت مهمه این برنامه‌کودک، برو نگاش کن.»
- پدر می‌گوید: «ساعت 5/8 باید توو رختخواب باشی» و مادر می‌گوید: «تا 9 هم توو رختخواب باشی، ایرادی نداره.»
چنین تضادهایی کم‌کم راه خود را به موضوعات مهم‌تری مانند اختلاف‌نظر بر سر انتخاب دوستان، رویکردهای انضباطی و دیگر جوانب زندگی کودک باز می‌کنند. وقتی این تناقضات از حد معمول فراتر بروند، به دوگانگی تربیتی و مشکلاتی مانند افسردگی نوجوانان منجر می‌شوند.
الگوبرداری والدین از سبک تربیتی دوران کودکی خود
الگوهای تربیتی والدین ما بر شیوه فرزند پروری کنونی ما به‌شدت تأثیرگذار هستند. البته این تأثیرگذاری گاهی مستقیم و گاهی معکوس است؛ مثلا اگر با روشهای تربیتی سخت‌گیرانه‌ای بزرگ شده باشیم، یا قوانین سفت‌وسختی برای فرزندمان تعیین می‌کنیم یا 180 درجه خلاف آن عمل می‌کنیم و به او آزادی زیادی می‌دهیم. حالا اگر یکی از والدین به سبک فرزند پروری سخت‌گیرانه و دیگری به سهل‌گیرانه معتقد باشد، نتیجه‌اش به دوتربیتی شدن فرزند ختم می‌شود.
ناآگاهی از اتفاقات مهم و تاثیرگذار خانه
اگر با همسرتان درباره رخدادهای بااهمیت خانه صحبت نکنید، احتمالا یکی از شما موضوع مهمی را در هنگام تصمیم‌گیری از قلم خواهد انداخت و اختلاف‌نظر به وجود خواهد آمد. برای جلوگیری از بروز این اتفاق، باید درباره مسائل مهم خانوادگی با همسرتان گفت‌وگو کنید.
موضوعات چالشی و ناتوانی در رسیدن به توافق
برخی از موضوعات ماهیتی بحث‌برانگیز دارند و رسیدن به توافق را با مشکل رو به رو می‌کنند، مثل وقتی که کودک با همکلاسی‌اش دعوا می‌کند و یکی از والدین او را برحق و دیگری مقصر می‌داند. اگر والدین به‌جای تمرکز بر حل مشکل به دنبال به کرسی نشاندن حرف خود باشند، زمینه بروز دوگانگی تربیتی را فراهم خواهد شد.
بیشتر بخوانید: بلوغ چیست؟
رقابت والدین و سوء‌استفاده از کودک
یکی دیگر از دلایل رایج بروز این مشکل، ورود ناخواسته کودک به جنگ قدرت بین والدین است؛ مثلا وقتی یکی از والدین توقع همراهی فرزند به دورهمی دوستانه را دارد و دیگری رفتن به خانه پدربزرگ و مادربزرگ را از او طلب می‌کند. این موضوع می‌تواند به یکی از مهمترین علل اضطراب در کودکان و نوجوانان تبدیل شود.
پیامدهای تربیت دو گانه کودکان
عوارض منفی ابهام و تردید ناشی از دوتربیتی شدن به ابعاد مختلف روانی، جسمانی و تحصیلی تقسیم می‌شود که در ادامه هر کدام از آنها را به‌صورت جداگانه بررسی می‌کنیم.
مشکلات سلامت روان
تحمل ابهام و دوگانگی، استرس زیادی را به کودک وارد می‌کند و احتمال بروز مشکلات زیر را افزایش می‌دهد:
- افسردگی و اضطراب
- اختلالات رفتاری مانند سلوک و نافرمانی مقابله‌ای
- سوء مصرف مواد
- افزایش رفتارهای پرخاشگرانه؛ برای حل این مشکل از مقالاتی راهنمای کامل کنترل خشم در نوجوانان و تکانشگری کودکان استفاده کنید.
- اجتناب از صحبت و گفت‌وگو یا مجادله افراطی با دیگران
- مشکل در برقراری ارتباط سالم؛ مانند دوستیابی کودکان در مدرسه
مشکلات سلامت جسمانی
استرس و اضطراب وقتی حضوری دائمی در زندگی کودک پیدا کند به بروز مشکلات زیر منجر می‌شود:
- مشکلات گوارشی
- خستگی بیش‌ازحد
- کاهش رشد جسمانی
- افزایش دردهای جسمانی مانند سردرد، بدن‌درد و دل‌درد
- مشکلات خواب
مشکلات تحصیلی
مشکلات ناشی از دوگانگی‌های تربیتی و جنگ اعصاب‌های درون خانه به محیط مدرسه هم کشیده می‌شود. استرس و اضطراب باعث کاهش تمرکز و ضعف حافظه می‌شود و این موارد هم به‌نوبه خود منجر به کاهش دستاوردهای تحصیلی می‌شوند. اگر فرزندتان دارای ضعف حافظه و تمرکز شده است، حتما از مقالات ما درباره تغذیه مناسب برای کنکوری ها و تاثیر خواب بر یادگیری برای حل این مشکل کمک بگیرید.
نحوه پیشگیری از دو تربیتی شدن کودک
بروز تعارض در نحوه تربیت فرزندان کاملا طبیعی است و در هر خانه‌ای چنین بحث‌هایی پیش می‌آید. آنچه اهمیت دارد، نحوه مدیریت تعارضات و حل آنها است. بیایید با یکدیگر به بررسی نحوه حل این مشکل بپردازیم.
در نحوه تربیت فرزند به توافق برسید
قبل از هر چیز، الگوی کلی فرزند پروری خود را انتخاب کنید. حتی توافق بر سر شیوه‌های غلط تربیتی، بهتر از ناهماهنگی و سردرگم کردن فرزند است. بر اساس تحقیقات روان‌شناختی، سبک فرزند پروری مقتدرانه موثرتر از دیگر الگوهای تربیتی است و ارتباط مستقیمی با تقویت سلامت روان کودک دارد.
قبل از تصویب قانون، افکارتان را یکی کنید
قبل از آموزش قوانین و ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی به کودکان، ابتدا با یکدیگر درباره آنها صحبت کنید و به جمع‌بندی برسید. به عبارت دیگر، ابتدا قوانین و انتظارات مدنظرتان را برای همسرتان بازگو و درباره فواید و مضرات آنها را بررسی کنید. اگر هم در زمینه‌ای با یکدیگر اختلاف‌نظر دارید و به جمع‌بندی نمی‌رسید، از مشاوران و روان‌شناسان کودک و نوجوان مشورت بگیرید. از مقالات ما درباره موضوعات مختلفی مانند روشهای افزایش عزت نفس در کودکان و نوجوانان نیز استفاده کنید.
مهارت های مذاکره و مدیریت تعارض را در خودتان تقویت کنید
برای حل تعارض و رسیدن به توافق بر سر موضوع بسیار مهم فرزند پروری، به مهارت مذاکره و مدیریت تعارض نیاز دارید. برای رسیدن به این مهارت باید همیشه به موارد زیر پایبند باشید:
- شنیدن کامل حرف‌های همسر
- توانایی بیان کامل و واضح نظر خود
- شفاف‌سازی تفاوت دیدگاه خود و همسرتان
- توجه به احساسات یکدیگر
- خلق راه‌حل‌های جایگزین در صورت به بن‌بست رسیدن مذاکره
جنگ قدرت را کنار بگذارید
اختلاف‌نظر گاهی پیش می‌آید و قرار هم نیست شما در مورد هر مسئله‌ای با یکدیگر به توافق کامل برسید. اما این موضوع نباید جلوی تعهد دوجانبه شما به همکاری برای فراهم کردن امنیت و آرامش فرزند را بگیرد. همزمان با ایجاد قوانین فرزند پروری، زمینه‌های اقتدار و مسئولیت‌های اختصاصی خود و همسرتان را نیز مشخص کنید. سپس هر کدام‌تان در حوزه اقتدار خود عمل کنید و مسئولیت‌های تصمیم‌گیری در خانواده را تقسیم کنید. با تقویت روحیه همکاری و مشارکت در خانواده، امنیت و آرامش لازم برای رشد، پیشرفت و استعدادیابی کودکان و نوجوانان فراهم می‌شود.
روش تربیتی موردنظرتان را به پدربزرگ و مادربزرگ توضیح دهید
پدر و مادربزرگ‌ها گاهی از روشهای تربیتی شما سر در نمی‌آورند و گاهی هم به کارآمدی آنها اطمینان ندارند. این مشکل نیز می‌تواند به دوگانگی تربیتی و بروز چالش‌های ناشی از آن شود. بنابراین حتما اصول کلی و قوانین اختصاصی سبک فرزندپروری‌تان را برای‌شان توضیح دهید.
سخن پایانی
دریافت پیام‌های همزمان و متناقض از سوی والدین، معلمان و دیگر بزرگسالان باعث دو یا چندتربیتی شدن کودک می‌شود و سلامت روان او را به خطر می‌اندازد. این مشکل به علل متعددی مانند الگوی تربیتی دوران کودکی والدین و انتظارات متفاوت آنها ایجاد می‌شود و پیامدهای منفی زیادی را برای کودکان به همراه دارد. عوارضی مانند ابتلا به افسردگی، مشکلات گوارشی و عملکرد تحصیلی ضعیف، تنها گوشه‌ای از پیامدهای ناگوار این موضوع هستند. بنابراین والدین حتما باید با رعایت مواردی مانند به توافق رسیدن بر سر الگوی تربیتی و تقویت مهارتهای مذاکره و مدیریت تعارض خودشان، از بروز دوتربیتی شدن فرزند پیشگیری کنند.
سوالات متداول
- علت دو تربیتی شدن کودک چیست؟
الگوبرداری جداگانه والدین از سبک تربیتی دوران کودکیشان، انتظارات متفاوت آنها، ناآگاهی یکی از والدین نسبت به رویدادهای مهم خانه، بازی قدرت و سوء استفاده از فرزند و ناتوانی در به توافق رسیدن بر سر موضوعات چالشی از مهمترین علل دوگانگی تربیتی کودک است. - پیامدهای ناهماهنگی والدین در تربیت کودک چیست؟
افسردگی، اضطراب، مشکل در دوستیابی، افزایش مشکلات رفتاری، خشونت بینفردی، مشکلات گوارشی، کاهش رشد جسمانی، سردرد و ضعف عملکرد تحصیلی از مهمترین پیامدهای دوگانگی تربیتی است. - چگونه از بروز دوگانگی تربیتی کودک پیشگیری کنیم؟
به توافق رسیدن بر سر الگوی کلی فرزندپروری و قوانین اختصاصی، تقویت مهارتهای مذاکره و مدیریت تعارض، کنار گذاشتن جنگ قدرت و تلاش در راستای امنیت و آرامش کودک و توضیح دادن سبک فرزندپروری به مراقبان و افراد نزدیک به کودک مانند پدر و مادربزرگ از موثرترین روشهای پیشگیری از بروز این مشکل هستند.
