رشتههای دانشگاهی مرتبط با سلامت روان به ظاهر کار مشابهی انجام میدهند اما اینگونه نیست. این شباهت ظاهری به دلیل همپوشانی وظایف آنها با یکدیگر است. به همین دلیل، شباهت‌های مددکاری و روانشناسی و مشاوره بیش از تفاوت آنهاست، زیرا هر سه با کمک به افرادِ آسیب دیده در بهبود سلامت روانی فرد و جامعه موثر هستند. اما دقیقا تفاوت مددکار اجتماعی با مشاور و روانشناس چیست؟ در این مقاله به بررسی تفاوت‌ها و شباهت‌های این سه رشته می‌پردازیم.
معرفی رشته مددکاری اجتماعی، مشاوره و روان شناسی
هر کدام از این رشتهها بر عوامل و فرآیندهای خاصی در سلامت روان فرد و جامعه تأکید میکنند. با توجه به این تأکیدها، به معرفی آنها می‌پردازیم:
معرفی رشته مددکاری اجتماعی
مددکار اجتماعی ارتباطی نزدیک با فرد مبتلا به اختلال روانی و خانواده‌اش برقرار می‌کند و مسائل درمانی، خانوادگی و اجتماعی بیمار را مدیریت می‌کند. او با کسب اطلاعات دقیق از شرایط شغلی، خانوادگی، تحصیلی و گذشته بیمار و گزارش آن به دیگر متخصصان، نقش مهمی در بهبود بیماران بر عهده دارد.
یک متخصص رشته مددکاری اجتماعی معتقد است: «سیستم‌های اجتماعی مانند خانواده، محیط آموزشی، محیط کار و محیطهای درمانی با یکدیگر در ارتباط هستند. در این ارتباط، هر یک برای ادامه زندگی به دیگری وابسته است. هنگامی که ارتباط بین این سیستمها با مشکل مواجه شود، وظیفه مددکار رفع کردن موانع و حل مشکلات است».
معرفی رشته روانشناسی
وظیفه اصلی یک روان شناس در محیطهای درمانی، تشخیص و درمان بیماری‌های روانی است. متخصصان رشته روانشناسی معمولا به یکی از رویکردهای درمانی مانند روانکاوی، رفتاری و وجودی تسلط کامل دارند. آنها بر اساس رویکرد درمانی موردعلاقهشان، به بررسی علل بیماری و درمان آن میپردازند.
البته که وظایف روانشناسان تنوع بسیار زیادی دارد و گرایش‌های مختلف مانند رشته علوم تربیتی، روانشناسی بالینی، سلامت، عمومی، صنعتی و سازمانی، جنایی و قانونی از دامنه گسترده این رشته خبر می‌دهد. اگر به بررسی رفتار انسان علاقه دارید، در گرایش‌های مختلف روانشناسی حتما زمینه کاری موردعلاقهتان را پیدا خواهید کرد.
معرفی رشته مشاوره
هدفِ بعضی از نظریات حوزه روانشناسی کاهش مشکلات شخصی، خانوادگی، شغلی و اجتماعی مراجعان است؛ این نظریات در حوزه مشاوره کاربرد بیشتری دارند. خدمات مشاوره مناسب افرادی است که به اختلال روانی جدی مبتلا نیستند و مشکلاتشان بیشتر زمینه تربیتی و آموزشی دارد. مشاوران، همراه با مراجع، به شناسایی مشکل میپردازند و راهنمایی‌های لازم برای رفع آن را فراهم میکنند.
تا اینجا متوجه شدیم که هر کدام از رشتههای مشاوره، روانشناسی و مددکاری اجتماعی در چه زمینه‌هایی فعالیت میکنند. در ادامه این رشتهها را با یکدیگر مقایسه می‌کنیم.
مقایسه رشته مددکاری اجتماعی با مشاوره و روانشناسی
از زمانی که تأثیر سلامت روان بر پیشرفت شخصی و اجتماعی افراد اهمیت پیدا کرد، رشتههای مرتبط با بهداشت روان ایجاد شدند. علاوه بر سه رشته‌ای که قرار است بهصورت کامل در موردشان صحبت کنیم، رشتههای دیگری مثل رشته کاردرمانی، روانشناسی تربیتی، روانشناسی صنعتی و سازمانی، روانپزشک، روانشناسی سلامت و روان شناسی جنایی نیز در زمینه سلامت روان فعالیت میکنند. اما برویم سراغ اصل مطلب و به بررسی مفصل این سه رشته بپردازیم.
مقایسه رشته مددکاری اجتماعی و روانشناسی
تفاوت بین مددکار اجتماعی و روانشناس چیست؟ روانشناسان به بررسی و درمان فرآیندهای روانی و درونی افراد توجه بیشتری دارند، اما مددکاران اجتماعی به بررسی عوامل محیطی و درمان آنها میپردازند. مددکاران و روانشناسان، در محیطهای بیمارستانی عضو یک تیم هستند و جنبه‌های مختلفی از مشکل یک بیمار را حل میکنند.
مقایسه رشته مددکاری اجتماعی و مشاوره
برای مشاوران و مددکاران اجتماعی، مشکلات فعلی مراجعان در اولویت است. اما هرکدام از آنها جنبه خاصی از مشکل مراجع را بررسی میکنند. تأکید مشاوران بر سازگاری و تعامل مراجعان با شرایط موجود است، اما مددکاران اجتماعی بر از بین بردن موانع اجتماعی تمرکز میکنند. مشاوران، گاهی اوقات خانواده مراجعان را به کلینیک دعوت میکنند و به آنها مشاوره میدهند. مددکاران اجتماعی به خانه بیماران می‌روند تا از نزدیک مشکلات اجتماعی و خانوادگیشان را بررسی کنند.
مقایسه رشته روانشناسی و مشاوره
اما چه تفاوتی بین رشته روانشناسی و مشاوره وجود دارد؟ روانشناسان به بررسی علل زیربنایی رفتار و فرآیندهای ناخودآگاه توجه دارند، اما مشاوران به فرآیندهای آگاهانه در شکلگیری رفتار مراجع توجه میکنند. هر دو سعی میکنند با تغییر رفتار، احساس و تفکر مراجع به بهبود مشکلاتش کمک کنند. مشاوران بیشتر بر حل مشکلات فعلی مراجع تمرکز میکنند، اما روانشناسان از مشکل فعلی شروع میکنند تا دلیل اصلی و زیربنایی مشکلات مراجع را پیدا و برطرف کنند.
روانشناس بالینی ابتدا نشانه‌های اختلال روانی و مشکلات بیمار را تشخیص می‌دهد و سپس تلاش میکنند تا شناخت، هیجان و رفتار مراجع را اصلاح کند. اگر مراجع تنها در زمینه‌های مشخصی مانند تحصیلی، شغلی، ازدواج، خانوادگی، فرزندپروری مشکل داشته باشد، نقش مشاور پررنگ‌تر می‌شود و باید با استفاده از تکنیک‌های مشاوره و رواندرمانی به برطرف کردن مشکل کمک کند. روانشناسان و مشاوران از طریق آزمون‌های روانی و یافته‌های رشته آمار و روانسنجی، اطلاعات دقیقتری از مشکلات مراجع کسب میکنند.
خب، حالا که رشتههای موردنظر را با یکدیگر مقایسه کردیم و شباهت‌ها و تفاوتهای آنها را تا حدودی متوجه شدیم، وظایف این رشتهها را بررسی می‌کنیم.
وظایف رشته مددکاری اجتماعی، مشاوره و روانشناسی
با توجه به تفاوتهای رشته مددکاری اجتماعی، مشاوره و روانشناسی، وظایف هر کدام از آنها نیز متفاوت است:
وظایف رشته مددکاری اجتماعی
- برداشتن موانع پذیرش بیماران و پذیرش به‌موقع آنها
- آشنایی و مصاحبه با بیمار و خانواده آنها برای اطلاع از وضعیت شخصی، خانوادگی و اجتماعی بیمار
- آشنایی با خانواده بیماران به‌منظور شناخت بیشتر شرایط زندگیشان
- تماس مستقیم روزانه با بیماران و تشخیص و رفع مشکلات ارتباطی
- ایجاد فرصت برای آموزش خانوادهها و مشارکت دادن آنها در حمایت و درمان بیماران
- آموزش مهارتهای ارتباطی، بهداشت روانی و کنترل استرس و خشم به بیماران و خانوادهها
- پیگیری مراحل اداری پذیرش تا ترخیص بیماران (در صورت فقدان خانواده یا بی‌توجهی آنها)
- آگاه سازی خانواده از منابع حمایتی موجود در جامعه
- پیگیری حقوق بیماران و ارجاع آنها به مراکزی مانند بهزیستی و کمیته امداد
وظایف رشته روانشناسی
وظایف یک روانشناس در محیطهای درمانی دارای یک فرآیند سلسله مراتبی از تشخیص بیماری تا درمان است:
- ابتدا درمانگر با استفاده از مصاحبه، پرسشنامه، آزمون‌های مختلف و در صورت لزوم گفت‌وگو با خانواده بیمار، مشکل را تشخیص می‌دهد.
- برای تشخیص علل اختلال روانی از نظریه‌های شخصیت و روان درمانی استفاده می‌کند.
- با توجه به مشکل بیمار و رویکرد درمانی خود، از فنون درمانی خاصی استفاده می‌کند.
- هدف نهایی رواندرمانگر جایگزینی افکار، احساسات و رفتارهای ناسازگار با رفتارهای سازگارانه است و در این راه از تکنیک‌های عملی در حین جلسه درمان و در فاصله بین جلسات استفاده میکنند.
- هر جلسه مراجع ارزیابی می‌شود و فعالیت‌های درمانی بعدی ارائه می‌شود.
وظایف رشته مشاوره
- به مراجعان کمک میکنند تا با شناخت درست توانایی‌ها و ضعف‌های خود، تصمیمات بهتری برای مشکلات و مسائل فردی و اجتماعی بگیرند.
- برای برطرف کردن مشکلات تحصیلی به مراجع کمک میکنند.
- برای از بین بردن مشکلات شغلی به مراجعان مشاوره میدهند.
- در حل مشکلات زناشویی و خانوادگی نقش زیادی دارند.
- راهنمایی و مشاوره به خانواده‌های درمانجویان از دیگر وظایف متخصصان رشته مشاوره است.
مقایسه بازار کار مشاوره، روانشناسی و رشته مددکاری اجتماعی
تقریبا بازار کار یکسانی دارند: هر سه میتوانند در کلینیکهای خصوصی، بیمارستانها، دانشگاهها و تدریس، مدارس، مراکز بهزیستی، زندانها و مراکز درمانی دیگر فعالیت کنند. البته به دلیل فارغالتحصیلان بیشتر و اشباع رشته روانشناسی و مشاوره، مددکاران اجتماعی راحتتر استخدام می‌شوند. با شناخت بیشتر جامعه و فرهنگسازی در سطح کشور، احتمالا آینده کاری این رشتهها روز به روز بهتر خواهد شد.
سخن پایانی
به معرفی و مقایسه رشتههای مددکاری اجتماعی، مشاوره و روانشناسی پرداختیم و در انتها در مورد وظایف شغلی هر کدام از این رشتهها و آینده شغلی آنها صحبت کردیم. هرچند مشابهت‌های بین این سه رشته بیشتر است، ولی بعضی تفاوتهای اساسی بین آنها وجود دارد. روانشناسان در زمینه تشخیص و درمان اختلالات روانی آموزش می‌بینند. مددکاران اجتماعی به بررسی و رفع موانع محیطی توجه بیشتری دارند. مشاوران نیز در زمینه‌های خاصی مانند تحصیلی، ازدواج، خانوادگی و شغلی مشاوره میدهند. این رشتهها، بازار کار و آینده شغلی تقریبا مشابهی دارند اما افراد کمتری در رشته مددکاری اجتماعی فارغ‌التحصیل می‌شوند و بازار کار آن روز به روز در حال افزایش است.
سوالات متداول
- تفاوت رشته روانشناسی و مددکاری اجتماعی چیست؟
روانشناسان به بررسی مشکلات درونی و شخصی مراجعان میپردازند و مددکاران بیشتر به تغییر و اصلاح شرایط اجتماعی بیماران توجه میکنند. در متن مقاله بهصورت کامل در مورد تفاوت این دو رشته توضیح دادهایم. - تفاوت رشته مددکاری اجتماعی و مشاوره چیست؟
مشاوران به سازگاری فرد با محیط کمک میکنند و مددکاران اجتماعی در از بین بردن مشکلات اجتماعی و محیطی بیماران سهم اصلی را بر عهده دارند. در متن مقاله تفاوت بین آنها را بهصورت کامل بررسی کردهایم. - بازار کار رشته مددکاری اجتماعی چطور است؟
از بازار کار نسبتا خوبی برخوردار است و فارغالتحصیلان میتوانند در مراکزی مانند بیمارستانها، کلینیکهای خصوصی، مراکز اصلاح و تربیت، زندان، مراکز درمان اعتیاد و مراکز مشاوره کار کنند. همچنین میتوانند با تحصیل در مقاطع بالاتر این رشته، برای تأسیس کلینیک خصوصی مجوز بگیرند. - بازار کار رشته روانشناسی بهتر است یا مددکار اجتماعی؟
آینده شغلی و بازار کار مشابهی دارند. در متن مقاله بیشتر در مورد این موضوع توضیح دادهایم.
