زوج‌هایی که نوزاد و خصوصا کودکی را به فرزندی قبول می‌کنند، آرزوی خوشبخت کردن او را دارند. اما بسیاری از آن‌ها نمی‌دانند چگونه؟ کودکی به فرزندخواندگی پذیرفته میشود، نسبت به کودکی که فرزند زیستی یک خانواده است، چالش‌ها و مشکلات بیشتری دارد. در واقع فرزندخواندگی لایه‌هایی از پیچیدگی را به رشد طبیعی کودک اضافه میکند. اما می‌توانید با یادگیری هرچه بیشتر درباره تأثیر فرزندخواندگی بر رشد عاطفی، از کودک خود حمایت کنید. این مقاله به والدین فرزندپذیر کمک میکند تا نیازهای رشدی کودک خود را درک کرده و رفتار با فرزند خوانده خود را کنترل کنند.
مهمترین چالش های رفتار با فرزند خوانده
بزرگ کردن فرزندان به خودی خود سختی‌هایی دارد. اما نمی‌توان از این موضوع غافل شد که بزرگ کردن فرزند ناتنی یا فرزندخوانده، به دلیل آسیب‌هایی که کودک در گذشته دیده، چالش‌های متفاوتی پیش روی والدین می‌گذارد. برخی از این چالش‌ها عبارتند از:
- دلبستگی ناایمن
- مشکلات هویت‌یابی کودکان فرزندخوانده
- مشکلات روحی مانند افسردگی کودکان یا انزواطلبی
- مشکل در ایجاد هماهنگی بین دنیای کودکان فرزند خوانده و والدین
- وابستگی کودک به شرایط قبلی
- وجود سوالاتی در ذهن کودک نسبت به گذشته و خانواده کنونی
- اختلالات رفتاری مثل پرخاشگری کودکان یا لجبازی کودکان
اصول رفتار با کودکان فرزند خوانده
کودکانی که تجربه از دست دادن خانواده، بدسرپرست بودن یا زندگی در بهزیستی را دارند، مشکلاتی فراتر از سن خود تجربه کرده‌اند. شرایط خواب، آداب اجتماعی، احترام به قوانین، احساسات و عواطف این کودکان اغلب تحت تاثیر این شرایط نابسامان دستخوش تغییراتی شده که نیاز به توجه خاص والدین دارد. بهتر است برای اینکه با رفتار نامناسب منجر به تشدید مشکلات کودک نشویم، حتما به صورت خانوادگی و فردی حداقل تا مدتی تحت نظر درمانگر باشیم. توصیه‌های زیر نیز می‌تواند راهگشای عمومی برای شناخت رفتار مناسب با فرزند خوانده باشند.
زمان دادن به فرزندخوانده
برای اینکه کودک موقعیت جدید را بپذیرد، با شما صمیم شود و اعتماد کنید، زمان کافی به او بدهید. به کودک فشار نیاورید که از ابتدا خوشحال و شاد باشد. عجله کردن برای یک رابطه صمیمی، باعث میشود کودک نتواند واقعیت درونی و احساساتش را تجربه کند یا با شما در میان بگذارد. این موضوع به خودی خود در طولانی مدت از صمیمت و احساس والد و فرزندی که انتظارش را می‌کشید، کم میکند.
ایجاد فضا و استقلال
قابل درک است که والدین فرزندپذیر، در رفتار با فرزند خوانده خود بخواهند لحظه به لحظه را در کنار او یا مشغول مهیا کردن امکانات برای کودک باشند. اما فراموش نکنید که این کودکان تازه وارد محیط جدید شده‌اند. آن‌ها مانند شما از قبل برای چنین شرایطی آمادگی نداشته‌اند. از طرفی هرچند این کودک تازه وارد خانواده شده، اما پیش از این شرایط متفاوتی داشته است. بنابراین متناسب با سن کودک به او فرصت تنهایی، استقلال و تصمیم‌گیری بدهید.
ایجاد روتین جدید
فرض کنید در یک خوابگاه زندگی می‌کنید، مراقب اختصاصی ندارید، مهمانی نمی‌روید و خیلی از چیزهایی که یک کودک در بهزیستی تجربه میکند. حالا بعد از چند سال گذشتن به این منوال، وارد یک خانواده می‌شوید که مدت‌ها منتظر شما بوده‌اند. همه چیز فرق کرده و روتین سابق زندگی کودک کاملا به هم ریخته است. با توجه به علایق و نیازهای کودک، به همراه او یک روتین جدید خانوادگی تنظیم کنید.
مهمانی و بازدیدهای تدریجی
هرچند ذوق و شوق والدین برای معرفی کودک به اطرافیان و شروع زندگی جدید، کتمان کردنی نیست، اما کودک مثل شما نمی‌بیند. ممکن است رفتار اقوام و آشناها با کودکی که هنوز حتی با پدر و مادر خودش اخت نگرفته ترسناک یا بیش از ظرفیت درک او باشد. بگذارید کودک کم کم در فضای ارتباطی شما سهیم شود.
صحبت کردن با فرزندخوانده
جدا ازا ینکه باید با فراهم کردن موقعیت‌ها و شرایط مناسب به کودک محبت خودرا نشان دهید، گاهی کودکان نیاز دارند مستقیم از زبان شما بشنوند که:
- من همیشه پدر/مادر تو می‌مانم.
- من تحت هر شرایطی دوستت دارم.
- من مدت‌ها منتظر تو بودم.
کودکان خصوصا فرزندخوانده، نیاز به اطمینان بخشی درباره امنیت و ثبات خانواده دارند.
واکنش مناسب به رفتارهای نامناسب
کودکان از واکنش‌های هیجانی خود به عنوان راهی برای برقراری ارتباط، بیان نیازها یا ترس‌ها استفاده می‌کنند. بنابراین ممکن است رفتارهایی مثل پرخاش، کنجکاوی زیاد، سوال پرسیدن، لجبازی یا سایر رفتارهای هیجانی را ببینید و کلافه شوید. اما باید این واکنش‌ها را بشناسید و آنچه که فرزندتان سعی در انتقال آن دارد را رمزگشایی کنید. مهم است که پیام ورای این رفتارها را تشخیص دهید تا پاسخ مناسبی برای هریک در نظر بگیرید. ممکن است لازم باشد مستقیما کاری نکنید و در لحظه‌ای که کودک رفتارناهنجار دارد، سکوت کنید. اما رفتارها و اصلاحاتی انجام بدهید که میزان بروز رفتارهای ناهنجار به مرور کمتر شود.
محبت بدون قید و شرط
کودکان فرزندخوانده احساسات پیچیده و متناقضی از دوست داشتنی نبودن، خواستنی نبودن و بیاهمیت بودن را به دلیل گذشته خود دریافت کرده‌اند. بنابراین بسیار مهم است که در خانواده جدید مورد عشق و محبت (به‌اندازه و به موقع) بی قید شرط والدین قرار بگیرند. بسیاری از والدین دائم به فرزندشان می‌گویند که او خاص‌ترین و بهترین بوده برای همین انتخابش کرده‌اند. هرچند شاید این جملات موقتا کودک را خوشحال کند اما معنای آن این است: باید خاص و خوب باشی تا همیشه دوستت داشته باشیم.
پیام دوست داشتن با به شکلی که برای کودکان قابل درک است مانند نوازش، بازی کردن، کتاب خواندن، گوش دادن به حرف‌ها، بخشش اشتباهات و مستقیم گفتن ساده دوستت دارم منتقل کنید.
ایجاد و اجرای قانون در خانه
نظم و انضباط و قانون‌پذیری، به کودکان کمک میکند تا خودکنترلی را توسعه دهند و رفتار قابل قبول را تمرین کنند. رویکرد صحیح در مورد ایجاد قوانین، تا حدی به سن و توانایی‌های کودک، سبک یادگیری و سبک زندگی والدین بستگی دارد. فراموش نکنید که قوانین، نظم و انضباط با همدلی و همراهی اجرا شوند. کودک نباید احساس کند قوانین فقط مختص او هستند.
کودکانی که مشکل دلبستگی دارند، ممکن است مانند کودکانی که وابستگی سالم و ایمن با والدین ایجاد کرده‌اند دارند، به نظم و انضباط پاسخ ندهند. کمی صبوری به خرج دهید و سختگیری نکنید تا این روند به مرور طی شود. اما فراموش نکنید از ابتدا قوانین را متناسب با توان کودک تنظیم کنید تا مجبور نشوید در میانه راه از قوانین کوتاه بیایید و این موضوع به یک عادت تبدیل شود.
اشتباهات والدین در رفتار با فرزند ناتنی
به دلایل متعدد و پیچیدگی ذاتی فرایند فرزند خواندگی، والدینی که هیچ تجربه‌ای در بزرگ کردن کودک ندارند، از طرفی به ناگهان با کودکی که چند سال در خانواده‌ای بد سرپرست یا بهزیستی بوده روبرو میشوند. ایجاد پیوند عاطفی، تنظیم هیجانی بین والدین و فرزند طولانی‌تر و متفاوت از فرزند زیستی است. بنابراین اغلب والدین دچار اشتباهاتی در شیوه های فرزندپروری میشوند.
توجه و محبت نامتعادل به فرزندخوانده
اغلب والدینی که تجربه والدی ندارند و تنها فرزندشان را به سرپرستی گرفته‌اند، احتمالا در میزان ابراز محبت دچار سردرگمی هستند. یا ممکن است نتوانند در زمان و موقعیت‌های مختلف به خوبی ابراز مهر و محبت خود را تنظیم کنند. این مسئله در مورد کودکان بی‌سرپرست یا بدسرپرست حساسیت بیشتری دارد چون این کودکان همیشه نگران از دست دادن خانواده و موقعیت خود هستند. به یاد داشته باشید:
- ابراز محبت باید بدون قید و شرط باشد. نه اینکه فقط اگر این کار را بکنی یا اینگونه باشی دوستت دارم.
- حتما محبت را از طرق مختلف (کلامی، فیزیکی، هدیه، بازی) به کودک نشان بدهید تا زبان محبت کردن و محبت دیدن خود را پیدا کند.
- ابراز محبت باید یکنواخت و متعادل باشد. اینکه در مدت کوتاهی رفتارتان از محبت کردن به خشمگین شدن تغییر کند کودک را در وضعیت عدم امنیت قرار می‌دهد.
نظارت زیاد بر فرزند خوانده
یکی از دیگر چالش‌ها و اشتباهات والدین، این است که نمی‌توانند به اندازه و به موقع قوانین را در مورد فرزند خوانده اجرا کنند. چون از طرفی نگران آینده او هستند و از طرفی نمی‌خواهند کودک تصور کند دوست‌داشتنی نیست. اما چاره کار این است که با رعایت نکات زیر، حتما قوانینی برای زندگی و رفتار کودک در نظر بگیرید:
- اگر برای کودک قانونی در نظر می‌گیرید در مورد اجرای آن یکنواخت عمل کنید. گاهی کوتاه آمدن و گاهی سخت گرفتن کودک را سردرگم میکند.
- قوانین را متناسب با سن و شرایط روانی کودک در نظر بگیرید.
- به صورت روشن درباره قوانینی که کودک باید رعایت کند با او صحبت کنید و به او توضیح بدهید.
- پدر و مادر باید در برخورد با مشکلات کودک، قوانین و سیار موضوعات همراستا و همسو باشند.
محاصره کودک با امکانات
جدا از اینکه همه والدین می‌خواهند بهترین امکانات را در اختیار فرزندشان بگذارند، گاهی در رفتار با فرزند خوانده دچار وسواس میشوند. یعنی تمام تلاش خود را می‌کنند تا امکانات و آسودگی کامل برای کودک فراهم کنند. مشکل جایی به وجود می‌آید که فراهم کردن آسایش، جای خودش را به تصمیم گرفتن به جای کودک می‌دهد. کودک را غرق در امکانات و موقعیت‌ها نکنید. کودکان می‌توانند حتی با یک عروسک ساده هم شاد باشند. مهمترین چیز این است که به مرور آنچه کودک دوست دارد را پیدا کنید و یادتان نرود کودکان به توجه، بیشتر از هر امکاناتی نیاز دارند.
سخن پایانی
فرزندپذیری یکی از چالش‌های بسیاری از والدین است که خودشان صاحب فرزند نمی‌شوند. کودکی که تا پیش از این در محیطی متفاوت از خانواده رشد کرده، والدین آسیب‌زننده یا محیط نامناسب را تجربه کرده، قطعا نیازها و مشکلات متفاوتی با سایر کودکان دارد. اما نکته مهم این است که با شناخت این نقاط تیره در گذشته و روان کودکان فرزندخوانده و اشنایی با نقش خودمان به عنوان والدین فرزندپذیر، می‌توانیم بعد از گذشت مدتی داشتن یک خانواده موفق با کمترین آسیب‌ها را تجربه کنیم.
سوالات متداول
- چالش های رفتار با فرزند خوانده چیست؟
کودکانی که به فرزندی پذیرفته میشوند، به دلیل شرایط قبلی خود ممکن است از نظر ابراز احساسات و هیجانات درونی، دلبستگی، وابستگی، احساس امنیت، ارتباط برقرار کردن با والدین و افراد جدید خانواده دچار مشکلاتی باشند. همچنین معمولا افسردگی، اضطراب و استرس در این کودکان بیشتر دیده میشود. از طرفی سوالاتی درباره گذشته خود دارند که والدین را دچار سردرگمی میکند. - اشتباهات رفتار با فرزند خوانده چیست؟
توجه زیاد، وارد کردن کودک به دنیایی از امکانات، سختگیری، مراقبت بیشاز حد، بیاهمیت بودن به قوانین خانه و حساسیت نسبت به واکنش دیگران به کودک، از جمله مشکلات رایج در این مسیر است. - چگونه واقعیت را به فرزند خوانده خود بگوییم؟
در درجه اول اینکه چنین موضوعی را با کودک مطرح کنید یا خیر، نیاز به درک شرایط قبلی، سن و وضعیت روحی کودک دارد. در درجه بعدی نحوه گفتن و مطرح کردن این موضوع باید با مشورت درمانگر و با توجه به وضعیت خاص هر کودک و خانواده بررسی شود.
