حرمت‌ها هم مثل هر شکستنی دیگری وقتی شکسته شد، دیگر مثل سابق نمی‌شود. هرچقدر هم با وصله‌پینه و بندوچسب به جانش بیفتیم، فایده‌ای ندارد. مواجهه با بیاحترامی نوجوانان به والدین، نشان از تغییری بزرگ در رابطه والدفرزندی میدهد. تنها راه چاره مدیریت بیاحترامی نوجوان به والدین، درک و پذیرش تغییرات فرزندتان است. پس بیایید با شناسایی دلایل بیاحترامی و حتی گاهی فحاشی نوجوانان به والدین، راهی برای خروج از این بن‌بست بسازیم.
ریشه بی احترامی نوجوانان به والدین
وقتی ذهن‌مان درگیر است، مغزمان دستورات اشتباه صادر می‌کند. فرض کنید تمام فکروذکرتان مشغول حل مسئله‌ای خاص و رسیدن به هدفی مشخص است. در این شرایط معمولا هر مانعی را تهدید در نظر می‌گیرد و به‌جای حل آن، حذفش می‌کنید. مسئله استقلال طلبی در نوجوانان از نیازهای اساسی آن‌ها است و به هر اتفاق، رفتار، گفتار و حتی نگرشی که با آن در تضاد باشد، با تندی واکنش نشان می‌دهند.
مسئله دیگر اینکه برای نوجوانان همه‌چیز در حال تغییر است و این تغییرات توان برقراری ارتباط موثر را از آن می‌گیرد. کافی است نگاهی به مقاله روانشناسی تربیتی نوجوان بیندازید تا حال این روزهای‌شان را بهتر بفهمید. دلایل بی احترامی نوجوان به والدین
اگرچه برنتابیدن دستورات صاحب‌قدرتان و عدم تعادل ناشی از تغییرات دوره نوجوانی، ریشه‌های اصلی بیاحترامی او به والدین و اطرافیان‌اند، اما چندین عامل در تحریک و افزایش این مسئله موثرند. شما باید این عوامل را بشناسید و در مدیریت اختلاف فکری والدین با فرزندان به‌کارشان بگیرید.
تاثیرپذیری از اطرافیان
نوجوانان از محیط اطراف‌شان و خصوصا همسالان تاثیرپذیری زیادی دارند. آن‌ها از نحوه برخورد دوستان‌شان با اطرافیان و والدین، الگوبرداری می‌کنند. اگر دوستان او با والدین‌شان رفتاری بی‌ادبانه داشته باشند، این الگوی رفتاری به آن‌ها منتقل میشود.
نوجوانان از رفتار شما به‌عنوان والدین هم الگوبرداری می‌کنند. اگر محترمانه با فرزندتان و دیگر نزدیکان برخورد کنید، احترام آن‌ها به شما افزایش می‌یابد. درواقع نحوه ارتباط والدین با نوجوانان در مدیریت اختلافات فکری بین آن‌ها تاثیر زیادی دارد. پس برای بهبود و افزایش کیفیت رابطه والدفرزندی بکوشید.
حساسیت، زودرنجی و فقدان کنترل عاطفی
نوسانات خلقی ناشی از تغییرات هورمونی و رشد دیرهنگام قشر پیشانی مغز، توان نوجوان را در مواجهه با تغییرات و چالش‌ها کاهش میدهد. قشر پیشانی مغز مسئول برنامه‌ریزی و خودنظم‌دهی است و در پایان نوجوانی به رشد مطلوب می‌رسد. به‌همین‌دلیل، نوجوانان بسیار حساس و زودرنج‌اند. شما باید در مدیریت نقطه‌ضعف‌هایی مانند کنترل خشم در نوجوانان، به فرزندتان کمک کنید.
حساسیت نوجوان بر حفظ حریم خصوصی
حفظ حریم خصوصی نوجوان توسط والدین و اطرافیان به‌شدت حیاتی است، زیرا آن‌ها روی این مسئله حساسیت زیادی دارند. به‌همین‌دلیل، کمترین بازخورد را به‌معنای دخالت بیجا برداشت می‌کنند و با بیاحترامی به آن پاسخ می‌دهند.
افزایش استرس های محیطی
افزایش هیجاناتی استرس و اضطراب، توان خودکنترلی و رفتار سازگارانه را در نوجوانان کاهش میدهد. برخی مسائل و دل‌مشغولی‌های دوران نوجوانی، از علل اضطراب در نوجوانان هستند:
- نگرانی از آینده شغلی و تحصیلی،
- برنامه‌های درسی و کنکوری فشرده،
- توقعات والدین و جامعه از نوجوان به‌عنوان فردی بزرگسال،
- حساسیت نسبت به نگاه و نظر دیگران و تصویر خود در نظر آن‌ها،
- مقایسه‌‌گری‌های افراطی خود با همکلاسی‌ها و در رسانه‌های اجتماعی،
- تلاش برای به‌دست‌آوردن شغلی پاره‌وقت یا سروکله‌زدن با والدین بر سر پول‌توجیبی.
خودمحوری و بی‌ملاحظه‌گی در تعاملات اجتماعی
همه ما در دوران نوجوانی و اوایل جوانی نسبت به سنین قبل و بعد از آن کمی بی‌مبالات و بی‌پروا رفتار می‌کنیم. فرزند نوجوان شما:
- از تاثیر رفتارها و بی‌احترامی‌هایش، بینش کافی ندارد.
- بهخاطر کنترل تکانه ضعیف، رفتارش به‌درستی از مغزش فرمان نمی‌گیرد.
- خودخواه و خودمحور است و از همدلی با نگرانی‌های‌تان سر در نمی‌آورد.
- جریحه‌دار‌شدن احساسات شما بعد از شنیدن بیاحترامی را درک نمی‌کند.
- حساسیت افراطی نسبت به استقلالطلبی و حریم شخصی، او را حتی نسبت به کمک‌ها بدبین می‌کند.
- با نگرانی‌های پدری و مادری‌کردن بیگانه است که هیچ، حتی گاهش دغدغه‌های شما را به سخره می‌گیرد.
به‌دلایل بالا، نقش شما در مدیریت چالش‌های والدفرزندی پررنگ‌تر از فرزندتان است. پس باید به اصول برخورد درست والدین با فرزندان در سن بلوغ مجهز باشید.
ایدئال گرایی هنجارشکنانه
نوجوانان از توانایی تفکر انتزاعی بزرگسالان برخوردارند، اما واقع‌نگری آن‌ها را ندارند. به‌همین‌دلیل، از تناقض‌های بین دنیای واقعی و ایدئال‌های ذهنی رنج می‌برند در مسیر حل‌وفصل این تعارض‌ها، برخی از نوجوانان در دام افراط‌گرایی می‌افتند و هنجارها و ارزش‌های خانوادگی و اجتماعی را نادیده می‌گیرند. همین مسئله باعث میشود که آن‌ها با نگرشی منفی حرف‌های‌تان را بشنوند و گاهی رفتاری حرمت‌شکنانه نسبت به توصیه‌های شما داشته باشند.
تعارض بین استقلالطلبی و انتظارات والدین
همان‌طور که گفتیم، استقلالطلبی برای نوجوانان مثل نان شب واجب است. از سوی دیگر، آن‌ها هرچقدر هم بی‌‌ملاحظه باشند، شما را دوست دارند و برای‌تان احترام زیادی قائلند. مسئله این است که در دوران نوجوانی، حفظ تعادل بین استقلال شخصی و مسئولیت‌های خانوادگی برای‌شان سخت است.
فرزند نوجوان‌تان در تشخیص و برقراری تعادل بین زمان‌هایی که باید روی حرفش بایستد و زمان‌هایی که باید تابع محدودیت‌ها باشد، مهارت کافی ندارد. بنابراین، شما باید با برخورد سازنده و استفاده از راهکارهایی مانند صمیمی شدن با فرزند نوجوان، در مدیریت این چالش کمکش کنید.
توجهطلبی و آزمودن مرزها
یکی‌دیگر از دلایل بیاحترامی نوجوانان به والدین، نیاز به ابراز وجود و اصطلاحا خودی‌نشان‌دادن است. اعتقاد به تماشاچیان خیالی باعث میشود که نگاه و نظر دیگران برای نوجوانان اهمیت زیادی پیدا کند. مسئله‌ای که احتمال بروز اختلال شخصیت نمایشی در نوجوانی و خودشیفتگی نوجوان را هم افزایش می‌یابد.
علاوهبراین، نیاز به استقلالطلبی و تجربه‌گرایی، نوجوانان را به‌سمت خطرپذیری برای آزمودن مرزها سوق میدهد. گاهی‌اوقات دلیل بیاحترامیها نوجوانان نسبت به والدین و اطرافیان، صرفا کنجکاوی برای مشاهده واکنش‌های آن‌ها است. یعنی دوست دارند بدانند تاچه مقدار می‌توانند قوانین را عقب برانند و طبق معیارهای شخصی عمل کنند.
روش‌های جلوگیری از بی احترامی نوجوانان به والدین
احتمالا تا اینجا متوجه شده‌اید که فرزندتان با شما خصومت شخصی ندارد و این بیاحترامیها اقتضای سن‌وسال اوست. اما هر مشکلی چاره‌ای دارد و برای پیشگیری از بیاحترامی نوجوان هم راهکارهای زیر کمک‌تان می‌کنند:
به خودتان نگیرید و مسئله را شخصی نکنید
ابتدا باید درک کنید که فرزندتان با شما خصومت شخصی ندارد. هرچقدر هم با او برخوردی نرم و دوستانه داشته باشید، باز هم احتمال بیاحترامی او به شما هست. شما نباید رفتارهای او را به‌منزله پررویی و قدرنشناسی فرزندتان در نظر بگیرید. مسلما لجبازی نوجوان و حرمت‌شکنی‌ها او گاهی اعصاب‌تان را به هم می‌ریزد، اما شما:
- یادتان باشد که این رفتارها موقتی هستند و اهمیت‌دادن بیش‌ازحد به آن‌ها، ذهن‌تان را از مسئله اصلی یعنی پیشگیری از بیاحترامی نوجوان به والدین منحرف می‌کنند. به‌جای تمرکز بر حرمت‌شکنی‌ها، بر ارائه جایگزین‌هایی مانند گفت‌وگوی سازنده تاکید کنید.
ارائه بازخوردهای عینی و اشاره به رفتار به‌جای باور
فلسفه‌بافی و رفتن سراغ یادآوری ارزش‌های خانوادگی در این مواقع کارساز نیست، زیرا اکثر نوجوانان به ارزش‌های گروهی وقعی نمی‌گذارند. پس از گفتن جملاتی مانند «این‌همه زحمت بکش بچه بزرگ کن که آخرش هم توو روت وایسه!» اجتناب کنید. به‌جای آن بگویید:
- «می‌تونی قوانین رو دوست نداشته باشی، اما باید بهشون عمل کنی. اینکه ناراحتی دلیل نمیشه بخوای به من بیاحترامی کنی.»
- «معلومه بهخاطر قانون‌گذاشتن واسه ساعت دیرآمدن نوجوان به خانه ناراحتی، اما دلیل نمیشه بهم بیاحترامی کنی!»
- «می‌دونم بهخاطر قانون تنها بیرون رفتن نوجوان ناراحتی، اما من وظیفه‌مه که ازت مراقبت کنم!»
حفظ تمرکز و خونسردی
از تعاملی که دوطرف آن عصبانی هستند چیزی غیر از دعوا و مرافه بیرون نمی‌آید. حداقل یکی از طرفین باید آرامش خود را حفظ کند و صبوری به خرج دهد. یادتان باشد که:
- شما هدف‌تان آموزش احترام و گفت‌وگو به فرزندتان است. اولین قدم برای دستیابی به این هدف، حرمت‌نگه‌داشتن و حفظ آرامش از سمت شماست.
بیان واضح و بدون ابهام قوانین
احتمالا با خودتان می‌گویید: «این بچه کم مونده منو بزنه، بعد من براش محدودیت تعیین کنم؟!» ولی شک نکنید که بیان شفاف قوانین کمک زیادی به مدیریت اوضاع می‌کند.
- مسئله را از این منظر ببینید: فرزندتان با سوالات ذهنی زیادی مواجه است. او بینش کافی برای تشخیص درست از نادرست ندارد. بااین‌اوصاف، یکی از وظایف شما، تعیین خط‌مشی و محدودیت برای سروسامان‌دادن به ابهامات او است.
با بیان خط قرمزها یا همان قوانین خانگی، نوجوان بهتر مسیرش را پیدا می‌کند و مدام به شما بابت مداخلات‌تان بیاحترامی نمی‌کند. البته تعیین محدودیت‌ها و قوانین باید واقع‌بینانه باشد. ما در مقاله آموزش قانون به کودکان این مسئله را کامل توضیح داده‌ایم.
آموزش مهارت گفت‌وگو و مذاکره
اگرچه فرزند نوجوان‌تان قد کشیده و پشت لبش سبز شده، اما هنوز راه زیادی تا تسلط کامل بر مهارت های زندگی نوجوانان دارد. شما به‌عنوان والدین باید با بازخوردهای درست و بجا، نحوه رفتار محترمانه درعین بیان خواسته‌ها را به فرزندتان یاد بدهید. مثلا در جواب رفتارهای همدلانه‌اش بگویید:
- «ممنون که حرف دلتو زدی! خوشحال می‌شم بازم اگه از چیزی ناراحت بودی مطرح کنی.»
- «از اینکه به تکالیف درسی و مسئولیت‌های خانوادگیت اهمیت میدی، ممنونم.»
- «معذرت می‌خوام دیر شد. سعی می‌کنم دیگه گرفتار بدقولی والدین نشم.»
- «واسه اینکه توی شستن ظرفا بهم کمک کردی، خیلی تشکر می‌کنم.»
گفت و گو درباره دلیل فحاشی
عامل و علت زمینه‌ساز بیاحترامی را پیدا و در مورد آن با فرزندتان صحبت کنید. مثلا بعد از آرام‌شدن اوضاع بگویید:
- «دیروز صبح صبح انگار از دنده لج بیدار شده بودی! از چیزی ناراحتی؟ بهخاطر حرف شب قبلش راجع‌به دوستات بود؟»
- «من واقعا دوست دارم بدون کجای حرفم اینقدر ناراحتت کرده. می‌خوای درباره‌ش صحبت کنیم؟»
در طول صحبت و گفت‌وگو، هردوی شما دیدگاه یکدیگر را بهتر می‌فهمید و احتمال بروز مجدد چنین بی‌احترامی‌هایی کمتر میشود. علاوهبراین، گوش‌دادن به حرف‌های یکدیگر، راهکار خوبی برای تقویت مهارت گوش دادن در فرزندتان است. مسئله‌ای که باعث کاهش رفتارهای تندی مانند بیاحترامی او به شما میشود.
برخورد‌های اشتباه رایج والدین با بی احترامی نوجوان
در پایان اینکه از رفتارهای زیر اجتناب کنید:
- اگر دلیل بیاحترامی نوجوان به شما توجهطلبی باشد، پس مشاجره شما اوضاع را بدتر می‌کند. بهتر است هرگز درگیر مجادله نشوید.
- به‌هیچ‌وجه از تنبیه نوجوان به‌عنوان راهکاری بازدارنده استفاده نکنید. مطمئن باشید جواب نمی‌دهد.
- غر نزنید، چون گوش نمی‌دهد. فقط در مورد رفتار اشتباهش و توقع‌تان از رفتار درست بگویید.
- با نیشوکنایه صحبت نکنید. طعنه و تمسخر تعاملات‌تان را از این هم بدتر می‌کند.
- نادیده نگیرید. اگر به‌کلی به بی‌احترامی‌هایش بی‌توجه باشید، سوءاستفاده‌گر میشود.
- مودب‌بودن دوستان و همسالانش را به‌رخش نکشید. لجبازی می‌کند.
پیشنهاد مطالعه: مشکلات رفتاری و روانی نوجوانان
سخن پایانی
استقلالطلبی به‌حدی برای نوجوانان اهمیت دارد که کوچک‌ترین تعرضی به آن با بیاحترامی پاسخ داده میشود. علاوهبراین، دوره طوفان و فشار نوجوانی، تاب‌آوری آن‌ها را کاهش و زودرنجی‌شان افزایش میدهد. خلاصه اینکه، بیاحترامی نوجوانان به والدین همیشه به‌معنای مشکلی جدی نیست؛ یعنی بیشتر از آنکه نیاز به اصلاح و تغییر باشد، نیازمند صبوری و مدیریت از جانب شما است. پس قضیه را شخصی نکنید و با ارائه پیام‌های مناسب و به‌‌موقع، به افزایش بینش و آگاهی نوجوان از رفتارهای اشتباه و جایگزین‌های درست کمک کنید.
سوالات متداول
- دلیل بیاحترامی نوجوانان به مادر و پدر چیست؟
استقلالطلبی، تاثیرپذیری از اطرافیان، بیثباتی عاطفی، حساسیت به حریم خصوصی، افزایش عوامل استرسزا، حودمحوری و بیتوجهی به احساسات اطرافیان و توجهطلبی از مهمترین علل هستند.
- با بیاحترامی نوجوان به والدین چگونه برخورد کنیم؟
بهخاطر بسپارید که حرمتشکنیهای او ناشی از خصومت شخصی نیست و نباید وارد مشاجره شوید. با ارائه بازخورد درباره رفتار مودبانه و اصول مذاکره، بهمرور از شدت بیاحترامیهای او کاسته میشود.
- در برخورد با بیاحترامی نوجوان از چه رفتارهایی اجتناب کنیم؟
از مشاجرهکردن، تنبیه، غرزدن و نصیحت، با نیشوکنایه حرفزدن، مقایسهکردن فرزند با دوستان و آشنایان و نادیدهگرفتن کامل بیاحترامیها خودداری کنید.
